D. Fernando Molina, mestre de vida Os solos forestais como sumidoiros de carbono Cortas de madeira en Galicia en 2020 Plan Forestal de Galicia ...
←
→
Transcripción del contenido de la página
Si su navegador no muestra la página correctamente, lea el contenido de la página a continuación
Ano XXXIV nº 63 marzo 2021 • Prezo: 12 €
D. Fernando Molina, mestre de vida
Os solos forestais como sumidoiros de carbono
Cortas de madeira en Galicia en 2020
Plan Forestal de Galicia 2021-2040
Máis calidade Máis rendibilidade Mellora xenética 982 141 852 www.viverosmanente.com
EDITORIAL
O último ano
Francisco J. Fernández de Ana Magán
Presidente
Este ano pasado veu cheo de moitas noticias ruíns, pero tivo para a Asociación Forestal de Galicia
a boa sorte de vir cheo de moita actividade e de crecemento positivo a nivel intelectual e económico.
En Galicia tivemos unha forte colaboración coa cadea forestal a través da Fundación Arume
que me enche de orgullo. Fomos quen de colocar as nosas opinións en boa medida na aprobación
no Parlamento do Plan Forestal de Galicia, na creación do Inventario Forestal Galego, na refor-
ma da administración forestal galega e inda estamos traballando na moratoria do eucalipto e
na Lei de recuperación da terra agraria, temáticas que nos tocan de cheo e son moi importantes
cara o porvir.
Ademais deste traballo, desde Galicia estamos mellorando a situación doutros organismos crea-
dos, entre outros, pola AFG para a defensa dos nosos intereses en España e Europa. Como mem-
bros destes órganos presentamos a necesidade de revisar as súas actuacións para darlle unha
maior operatividade. A Unión de Silvicultores do Sur de Europa (USSE) permítenos manter un
bo contacto cos nosos colegas do Arco Atlántico que vai dende Portugal a Francia. No caso da
Confederación de Organizacións de Silvicultores de España (COSE) temos a mesma encomenda
cos silvicultores españoles o que nos fai ter máis forza ante o Goberno de España na defensa de
causas como a xurdida polo ataque ao eucalipto. Todo isto supón horas de traballo que loxicamen-
te non son ben valoradas polo seu descoñecemento ata que chegan algúns resultados que petan
forte nos medios.
Xunto con todo isto estamos indo moi ben en novos campos de actividade como pode ser o apro-
veitamento do recurso do secuestro do CO2 que estamos a xestionar para grandes empresas e con
beneficio dos propietarios forestais.
As nosas actividades máis coñecidas en apoio dos nosos socios (subvencións, xestión de predios,
servizos técnicos, valoracións de madeira, proxectos de ordenación...) teñen cada ano unha maior
importancia o que fai que o noso persoal teña un nivel de ocupación moi alto polo que tivemos que
incorporar aos nosos equipos novos postos de traballo. O camiño xa emprendido noutros anos en
proxectos de I+D+i segue a medrar e a dar froitos moi interesantes.
De xeito tamén intenso estamos a fortalecer os servizos de certificación forestal e de servizo la-
boral para os nosos socios.
Todo este labor dá un forte pulo á nosa asociación o que causa unha extraordinaria satisfacción
á Xunta de Goberno e a min como presidente da mesma. Neste derradeiro ano de mandato sinto
que despois de 12 anos moi complicados, acadamos unha boa situación na que a nosa liberdade
non foi condicionada e a nosa economía xurde con forza dende situacións que foron cando menos
complexas.
Soamente fico coa esperanza de que o meu sucesor ou sucesora veña con moitos folgos e sabe-
doría e leve á Asociación Forestal de Galicia a unha posición que indique ben a importancia do
sector forestal galego.
marzo 2021 o monte 3
Sumario
5 ACTUALIDADE
Fernando Molina, mestre de vida
Árbores senlleiras no Xardín Botánico de Lourizán
Los suelos forestales como sumideros de carbono
Biomasa con fines térmicos. Redes de calor
28 ENTREVISTA
Entrevista con Belén Mantiñán Edreira
Entrevista con Manuel Guaita Fernández
36 SILVICULTURA
Primeiros piñeiros do país resistentes ao nematodo. A mellora
xenética dá os seus froitos ao sector forestal
39 PROXECTOS
A mellora xenética forestal como bionegocio
Método de medición del estrés hídrico por medio de cavitación.
Resultados preliminares de su aplicación en Galicia
Proyecto Life Reforest. Mitigación de la erosión y pérdida de suelo en
las zonas afectadas por incendios forestales
Eliminación de plumero de la Pampa y desarrollo de aplicador de
contacto
47 NOVIDADES BIBLIOGRÁFICAS
48 NOTICIAS BREVES
59 MADEIRA
Edita: Asociación Forestal de Galicia _ Consello de redacción: Francisco J. Fernández de Ana Magán. Francisco Dans del Valle. Julio Ruiz Cagigal
Braulio Molina Martínez, Mª Cristina Verde Figueiras _ Equipo de redacción: Francisco J. Fernández de Ana Magán, Xosé Covelo Míguez,
Francisco Dans del Valle, Enrique García Martínez, Braulio Molina Martínez. Celina Veiga Hortas, Mª Cristina Verde Figueiras _ Coordinación:
Mª Cristina Verde Figueiras _ Deseño e maquetación: seteseoito _ Fotografía de portada: José Gómez Bragaña _ Fotografías: José Gaspar
Bernárdez Villegas, Xavier Bouteiller, Jorge Bouzas Tomé, Rosa Calvo de Anta, Concello de Silleda, Xosé Covelo Míguez, Xesús Ignacio
Fernández Alonso, Antón García, José Gómez Bragaña, Ricardo González Santos, Manuel Guaita Fernández, Braulio Molina Martínez,
Miguel Anxo Montero Vaz, Lourdes Nieto Mantiñán, Julio Ruiz Cagigal, Francisco Javier Silva Pando, Celina Veiga Hortas e Mª Cristina
Verde Figueiras. _ Imprime: Gráficas Garabal S.L. _ ISSN 1699-5457 _ Sede Central: Rúa do Vilar, nº 33, 1º 15705 Santiago de Compostela
Tel.: 981 564 011 Fax: 981 563 379 afg@asociacionforestal.org _ Oficina en Xinzo-Ponteareas: Centro Cultural Xinzo, Portela, nº 34, 36891
Ponteareas (Pontevedra) Tel. e fax: 986 660 864 afgxinzo@asociacionforestal.org.
A Asociación Forestal de Galicia é membro fundador da Unión de Silvicultores do Sur de Europa (USSE), da Confederación de Organizaciones de
Selvicultores de España (COSE), do Instituto Europeo do Bosque Cultivado (IEBC), da Confederación Europea de Propietarios Forestais (CEPF),
da Asociación para a Certificación da Xestión Forestal Sostible (PEFC-España), da Cámara Económica de FSC® España e da Fundación Arume.
4 o monte marzo 2021
Actualidade
Fernando Molina, mestre de vida
Nestes tempos difíciles que estamos vi- vou tentar tratalas illadamente en aras a unha maior
vindo por mor do coronavirus, aconteceu claridade expositiva.
o pasamento do presidente de Honor e A humildade. Un dos valores que eu teño en moita
cofundador da Asociación Forestal de Ga- estima e que coido que pode ser dos que máis ca-
racterizaron ao noso persoeiro é a humildade, que
licia, D. Fernando Molina. Non sei se con pode ter diversas facianas dependendo da razón
pola que se empregue. Neste caso é unha virtude
estas liñas que escribín na súa memoria, que no mundo científico sempre se gabou pois dá
chegarei a dar unha idea interesante e au- idea da talla da persoa cando vén acompañada dun-
ha importante riqueza intelectual e fala moito da
téntica do que foi o meu mestre en moitos súa intelixencia e da estima dos demais.
aspectos da vida e a quen respectei polo Nese sentido D. Fernando tiña unha grande es-
tima por calquera bo profesional artesán ou intelec-
positivo dos seus comportamentos orixi- tual (labradores, albaneis, mecánicos, carpinteiros,
nais, cheos de forza humana e intelectual. investigadores, profesores, maxistrados, políticos…)
cando estes profesionais achegaban os seus coñece-
mentos enriquecendo a súa profesión e a socieda-
Francisco J. Fernández de Ana Magán de. As conversas con estes profesionais eran sempre
Presidente da Asociación Forestal de Galicia razón de saber máis do seu coñecemento para logo
cavilar nas cousas relacionadas nesa temática que a
Despois de moito meditar, decidinme por falar el lle preocupaba empregando o que tiña escoitado,
das súas virtudes que eu como discípulo e colabora- mellorando se era posible, pensamentos que o fa-
dor seu ao longo de máis de vinte cinco anos, máis cían ser máis creativo na materia de que se tratara.
apreciei na relación mantida con el no noso traballo Falaba de xeito cordial con estas persoas louván-
no Centro de Investigacións Forestais de Lourizán dolles o seu bo facer; coa importancia que el lles
e máis tarde na Asociación Forestal de Galicia. Inda daba sentíanse moi honrados e mantíñanlle unha
que non é doado separar unhas virtudes doutras, estima e cordialidade extraordinaria. Se neste tro-
marzo 2021 o monte 5
Actualidade
na realidade tiña valores e feitos científicos abondo
para ter o ese título e moitos máis.
O mesmo aconteceu cando o quixeron facer
Membro da Real Academia das Ciencias de Galicia,
non se sentiu con ganas de facer a súa conferencia
de presentación, pediu desculpas aos que o propuxe-
ron e non a fixo. Neste caso os seus méritos estaban
en ter establecido a investigación forestal neste país
e dirixila ao longo de máis de corenta anos.
Nesta forma de ser poderiamos considerar a D.
Fernando como un home de carácter estoico facendo
da razón a súa norma de vida; viviu unha boa parte da
súa vida de forma moi sinxela sen procurar acomodo
fácil na vivenda, no vestir e mesmo noutros medios
materiais. Chegáballe cunha alimentación frugal
extrema, foi moi resistente ás condicións climáticas
fortes, gozando sempre do medio natural onde se sen-
tía plenamente satisfeito cun amor pola natureza ex-
traordinario, vivindo plenamente en contacto con ela.
Se non fora polos dogmas impostos pola igrexa,
dos que el sempre refugou, penso que tivera sido da-
D. Fernando na terraza do pazo de Lourizán no ano 1982. queles eremitas dos tempos primitivos do cristianis-
mo, que vivían na pobreza voluntaria pero coa liber-
dade que dá o non ter que render contas a ninguén.
co de coñecementos podía axudar a entender algo
que non estaba claro, poñía todo o seu interese en A liberdade. Nese senso da liberdade era onde el
mellorar ao seu interlocutor sen que este se sentise mellor se atopaba, na procura do coñecemento e
asoballado pola capacidade de análise que tiña ba- a posibilidade de matinar naquelas temáticas que
seada nos seus coñecementos. sempre bulían no seu cerebelo. Neste sentido, os
Dentro desta humildade fuxía dos eloxios que lle libros eran a súa mellor compaña dedicándolle moi-
puideran dar á súa persoa e tiña a norma de falar dos tas horas nas que traballaba, no silencio da noite,
demais a quen el sempre consideraba máis intere- para analizar a información e rumiala ao longo dos
santes. Unha boa mostra disto dábase a miúdo nos días e cando acadaba a luz do saber e sentía a se-
traballos científicos publicados no Centro de Louri- guridade do coñecemento enchíase de felicidade
zán. Normalmente as publicacións saían de proxec- e gozaba coma un cativo cun brinquedo. Todo isto
tos científicos que eran consensuados co director facíao cun gozo que os demais non podiamos en-
que, dende a súa formulación inicial así como no tender facilmente polo que, como sempre aconte-
desenvolvemento dos mesmos e ata a presentación ceu nesta sociedade, non foi ben entendido nalgúns
final, sempre apuntaba ideas de moito interese que círculos de xente apegada ao poder do que el sem-
o facían ser merecente de figurar nos resultados dos pre fuxía. Dicía a miúdo o refrán de “del amo y del
mesmos. Nunca quixo que o seu nome aparecera burro cuanto más lejos, más seguro”.
para que os seus colaboradores tiveramos toda a im-
portancia científica dos mesmos. A valentía. Era valente inda que a súa figura e o seu
Neste xeito de ser nunca tiña interese en ser talante pacífico non daban con ese perfil. Defendía
punto de atención para os demais, sentíase incó- aos seus subalternos, cando tiña fe neles, de xeito
modo e soamente adoptaba ese papel se a situación moi valente, aínda con interlocutores con poderes
o obrigaba polo seu cargo. que os facían máis perigosos polas interpretacións
Hai dous casos que referir respecto a isto que político-sociais que podían facer nalgún caso con-
din moito da humildade do noso mestre. Nun pri- tra destas persoas; sen chegar a un enfrontamento
meiro caso, un grupo de compañeiros, con moi boa directo, defendía o que cría xusto.
intención, quixeron facelo doutor na Escola Téc-
nica Superior de Enxeñaría de Montes, tal e como A creatividade. A creatividade, moi vencellada á
se facían outros da súa promoción. Eran tempos de humildade, é froito do traballo na procura de so-
cambio nos plans de estudio e de criterios para aca- lucións aos atrancos que se presentaban ou unha
dar certos postos de investigación e o del podería procura de novos camiños. Esta procura podía en-
perigar por non ter este grao, aínda así negouse a fa- cher días e días de meditacións e lecturas ata que
cer este teatro por considerar que non tiña material daba co que el consideraba a solución. Non sempre
científico escrito abondo que o xustificara, cando atinaba nisto, pero se alguén llo poñía en dúbida,
6 o monte marzo 2021
Actualidade
volvía de novo a retomar os seus pasos e a refa-
cer o razoamento ata chegar a unha conclusión da
mesma caste ou doutra diferente sen querer gañar
ou impoñer o seu criterio.
Non gustaba de facer cousas rutineiras e enco-
miaba a quen tiña unha boa idea. Estas solucións
máis ou menos creativas podían ser no traballo do
deseño dunha construción, do que el tanto gusta-
ba, en atrancos que se nos presentaran en traballos
silvícolas ou mesmo na burocracia que sempre se
ten que aturar en calquera organismo da Adminis-
tración á que sempre servía lealmente pero procu-
rando dar as voltas legais que lle permitiran sacar o
mellor rendemento.
Neste eido da creatividade tivo algunha idea que
foi grande pola orixinalidade e polo suceso produtivo,
como foi a organización das unidades de investiga-
ción. En contra do que se facía e se segue a facer
como norma na Administración, consideraba D. Fer-
nando que a estrutura da organización a xeito de peite
era de maior rendibilidade no traballo que non unha
estrutura piramidal que moitos querían para encher
o seu medrar. No Centro de Lourizán todas as uni-
dades dependían do director e a el había que render
contas. Con este sistema organizativo o Centro era
un fervedoiro de traballos de moi boa calidade que
espallaron a fama deste equipo moi lonxe de España. Na IV Asemblea xeral da AFG en Brión en xullo de 1990, con
Outra das súas creatividades foi a Escola de Capa- Francisco Dans á esquerda e Xosé Represas á dereita.
taces Forestais que se creou por considerala necesa-
ria, pero sen dispor de orzamentos da Administración
polo que tiña que valerse de seu. Para lograr manter Polo Centro de Lourizán pasaron moitas persoas
aberta esta escola foi preciso dotala dunha organiza- que se formaron baixo criterios de liberdade creati-
ción moi singular na que os alumnos, chegados de va pero aos que se lle inculcaba o claro obxectivo de
toda España, desempeñaban unha dobre función de que se debían á sociedade que lles pagaba, e máis
alumno e participante no sistema de artellamento da concretamente, ao sector forestal. Nas décadas dos
Escola, cun programa de ensino teórico con moi bos setenta e comezos dos oitenta, Lourizán foi baixo
profesores e traballos de prácticas que eran pagadas o seu mandato, un lugar de encontro científico e
cos resultados das vendas de plantas e sementes que técnico onde se podían expoñer todo tipo de teorías
se producían no Centro, das que o 50 % ían para os de xeito libre.
alumnos e o outro 50 % para mantemento da Escola
e do Centro. Con este sistema mantíñase o sistema A honradez. Outra virtude súa que merece unha
económico e os alumnos dispoñían de diñeiro para especial consideración foi a honradez.
as súas necesidades persoais e de lecer ou, nalgún Naqueles primeiros anos de funcionamento do
caso, poder mandar diñeiro á súa casa. Centro de Lourizán a escaseza de medios estaba á
Esta escola foi sempre a preferida nos servizos orde do día. Todo viña de Madrid como unha esmola,
forestais de España como exemplo de formación materiais xa usados, e o diñeiro escasísimo. O novo
profesional para a instrución dos cadros da Garde- director tiña que facer milagres para poder manter
ría Forestal. en pé as instalacións. Era preciso pedir axudas nos
Mantivo sempre aberto Lourizán, ofertando as organismos oficiais dando servizos a cambio dalgún
súas posibilidades, a intelectuais que viñan cunha diñeiro que eles puideran xustificar por eses traba-
idea interesante e querían traballar nela. Facilitou a llos. Así foron nacendo algunhas das actividades que
colaboración de Antonio Odriozola nas súas inque- serían de grande servizo como foi a Estación de En-
danzas bibliográficas ou de divulgación no mundo saio de Sementes Forestais que a comezos da súa
da camelia ou dos cogomelos, facendo de Louri- andaina dependía do Patrimonio Forestal do Estado.
zán un centro pioneiro en España nestas materias. Outro organismo foi o viveiro que subministraba
Prestaba a súa colaboración ao botánico xesuíta pa- planta para os servizos forestais e particulares de toda
dre Laínz co que compartía longas andainas polos España. Máis tarde coa colaboración do Patrimonio
montes galegos e asturianos. Forestal do Estado, a Misión Biolóxica de Galicia e a
marzo 2021 o monte 7
Actualidade
dunha moi importante rede de parcelas de ensaio
de proxenies ao longo do norte de España que aínda
hoxe están pendentes de moitos estudos.
Amor ao monte. No ano 1985 chegou a hora do re-
tiro de D. Fernando como funcionario, pero come-
zou para el unha nova etapa que aproveitou e gozou
ata practicamente o seu falecemento aos 102 anos
en 2020. Nestes anos a súa vivencia no monte era
tan forte que dicía que non lle importaría morrer alí
pois era onde mellor se atopaba.
De repente tivo toda a liberdade ansiada para
dedicarse á práctica da silvicultura e á investigación
aplicada nos montes familiares. Abandonou o seu
querido Lourizán polos non menos prezados mon-
tes de Ortigueira e Asturias, onde pasaba a meiran-
de parte do ano.
Desde sempre, considerou que era fundamental
a transmisión de coñecementos e de técnicas via-
bles aos silvicultores, e sempre predicou co exem-
plo. Neste sentido, acorde co seu afán divulgador, no
Con 87 anos, lendo o seu relatorio “La fiscalidad forestal en Espa-
ña” nas xornadas “Fiscalidade e fiancianciación de montes”, Vigo, Centro de Lourizán sempre se atendía a todo aquel
14 de abril de 2005. que se achegaba na procura de información e axuda.
Consideraba que destas consultas sempre se podía
obter información interesante. Unha desas visitas foi
Estación Fitopatolóxica da Coruña, o Centro fíxose a de Francisco Dans propoñéndolle a creación dun-
cargo da mellora xenética do castiñeiro producindo e ha asociación de propietarios forestais galegos, que
distribuíndo planta desta especie a toda España. secundou sen dubidar e presidiu durante 15 anos.
Todos estes recursos estaban controlados polo Outra a dun grupo de veciños da parroquia de Xinzo
Padroado constituído pola Deputación e outros or- en Ponteareas que buscaban consello para recuperar
ganismos. Este Padroado foi constituído a proposta o seu monte veciñal como lexítimos propietarios.
de D. Fernando para ter o apoio de importantes per- Crítico coa Administración, na que traballou,
sonalidades que tiñan moita fe no seu labor e para consideraba que esta debería ter como finalidade
facilitar o control do diñeiro que producía o Centro resolver os problemas e atrancos cos que se atopan
que chegou a superar, con moito, ao enviado polo os cidadáns, non ao contrario, e nunca deixou de
Goberno. A modo de exemplo, no ano 1975, o cen- defender os intereses dos propietarios forestais, e
tro recibía de Madrid unha partida orzamentaria de do sector en xeral, e de loitar por eles. Ansiaba un
11 millóns de pesetas e o Centro producía recursos monte galego profesionalizado e diversificado que
por 17 millóns. alimentase unha punteira industria forestal. Traba-
Sempre falaba da necesidade de ter uns aforros llou arreo por conseguir tamén que os silvicultores
que lle permitisen ao Centro facer cousas impor- e as comunidades de montes puidesen dispoñer
tantes sen depender do poder de Madrid. Un des- dun réxime fiscal acorde coa temporalidade dos
tes casos deuse cando, na procura de novas espe- seus beneficios.
cies forestais adaptadas ás condicións do norte de Inda convertido en silvicultor a tempo comple-
España, se presentou a oportunidade de comprar to, nunca abandonou a investigación. Con cen anos
semente de Pseudotsuga a EE. UU. dedicoulle moito tempo a revisar e estudiar datos
En España había interese na Pseudosutga pola nas plantacións de Sequoia sempervirens das que es-
súa calidade de madeira e por medrar en EE. UU. taba namorado polo seu medrío e pola calidade da
nunha zona de condicións climáticas semellantes ás súa madeira que case non apodrenta.
galegas e do norte de España. Cadrou que nos anos A figura de D. Fernando Molina ficará para sem-
setenta a Unión Internacional de Organizacións de pre enmarcada nas súas creacións e na mente de
Investigación Forestal (IUFRO) propuxo unha re- tantos que puidemos gozar do seu ensino •
collida de semente moi especial na súa área natural
en Norteamérica. España a través do Servizo de Se- Documental sobre Fernando Molina. O 19 de decembro de
mentes Forestais tentou participar na compra, pero 2020 a Televisión de Galicia no seu programa A Labranza emitiu
non conseguiu as 800.000 pesetas que custaba a o magnífico documental dirixido por Manuel Cruz “Fernando
semente. Sen embargo, o Centro de Lourizán, pola Molina, unha vida entre árbores 1918-2020”. Pódese visualizar
súa conta, encargou, e pagou cos seus aforros, esa completo na canle de YouTube da Asociación Forestal de Galicia.
colección de sementes que daría lugar á creación www.youtube.com/channel/UCl-wNlIaKZZKBsPXpqe_s-g
8 o monte marzo 2021
Actualidade
En 2008 a Asociación Forestal de Galicia presentou a candi-
datura de Fernando Molina Rodríguez ao Premio Nacional
de Cultura Galega na súa categoría de Pensamento e Cultura
Científica. A falta dun avultado currículo ao estilo academi-
cista, solicitouse a 16 persoas coñecedoras da traxectoria
profesional de D. Fernando que escribisen sobre os seus mé-
ritos nos diferentes eidos culturais e científicos que practi-
cou. O resultado foi un groso documento do que entresacamos
agora algunhas liñas:
“
Destaca o divulgador conversacional que nas charlas a pé de mon-
te vai creando cultura forestal entre os propietarios ao longo da
xeografía galega. Sociábel, humano e sinxelo, é bo psicólogo, co-
“
lle do brazo á xente e fala con todos, inspirando a confianza necesaria
para transferir eficazmente as súas ensinanzas. Enérxico e de andar li-
xeiro, dignificou os propietarios forestais, particulares ou comuneiros, O seu labor silencioso de investigador concienzudo, forestal infa-
e restituíulles o amor polo traballo forestal porque valoraban moito tigable, mestre cercano e líder corporativo contribuíu eficazmente
que alguén da súa categoría andase con eles desinteresadamente nos a aunar aos silvicultores do Sur de Europa e facer xurdir en España
seus montes, realizando traballos entre a xente, observando e dando un crecente liderazgo forestal de Galicia.”
explicacións, compartindo tempo e saber, inclemencias e ilusións.” José Pérez Vilariño
“
Francisco X. Barreiro Carracedo Ex catedrático de Socioloxía da Universidade de Santiago de Compostela
“
Silvicultor, fundador da Cooperativa Monte Cabalar (A Estrada)
Persoa nobre e sinxela, inimiga de títulos e distincións, pasará á
La vida profesional de Fernando Molina está tan íntimamente vin- historia pola súa brillante e importante contribución ó desenvol-
culada con Lourizán que para la mayoría de los forestales espa- vemento das ciencias e técnicas forestais e ó avance do sector
ñoles de la segunda mitad del siglo pasado, ambas palabras tie- forestal galego.”
nen el mismo significado. No se entendía Lourizán sin Fernando como Antonio Rigueiro Rodríguez
“
tampoco se podía entender a Fernando sin su Lourizán del alma. Allí Catedrático de Produción Vexetal da Universidade de Santiago de Compostela
consiguió rodearse de un grupo de jóvenes investigadores a los que
inculcó su entusiasmo por la genética y empezaron a trabajar, prác- D. Fernando Molina laborando incesantemente, estaba dotado de
ticamente sin medios, con tal vigor que en muy poco tiempo eran la amplia base científica, curiosidad inagotable, inquietud investiga-
referencia más sólida y representativa de España en genética forestal toria, dotes de organización y entrañable relación con compañeros
y en otras disciplinas.” y subordinados.”
Gabriel Catalán Bachiller Juan Ruiz de la Torre
“ “
Dr. Ingeniero de Montes Ex catedrático da Universidade Politécnica de Madrid
A preocupación constante en demostrar que a xestión dos bos- Heinrich Cotta, considerado como el padre de la ciencia fores-
ques necesita de políticas persistentes artelladas con medidas tal moderna, escribía en 1816 en el prefacio de su libro Consejos
operativas sinxelas, dirixidas a promover a actividade do silvicul- Selvícolas, “que el técnico que practica mucho escribe muy poco
tor, explica a súa valiosísima contribución intelectual en campos moi y aquél que escribe casi no practica”. Fernando Molina pertenece al
diversos, con propostas a miúdo formuladas con sorprendente antici- primero de dichos grupos lo que sin duda le ha mermado muchas po-
pación.” sibilidades de reconocimiento académico del que es merecedor, pero
Francisco Dans del Valle prefiere, como los peripatéticos, mantener un concepto enciclopédico
“
Director da Asociación Forestal de Galicia del saber, ser más activo que contemplativo y unir la investigación con
la enseñanza, que es su forma de contribuir a la cultura forestal y que
O modelo da Escola de Capataces Forestais de Lourizán, non só es reconocida a todos los niveles, gallego, español e internacional.”
era innovador no momento da súa fundación en 1954, se non que Gabriel Toval Hernández
a día de hoxe é máis futurisa e recolle mellor as necesidades do Ex director do Centro de Investigación Forestal de Lourizán e do Centro de
“
ensino profesional que a meirande parte dos sistemas docentes de Investigación de ENCE
Europa deste mesmo eido.”
Agustín de la Mata Martínez Creo que Fernando Molina es una de esas escasas personas que
Ex director do Centro de Formación e Experimentación Agroforestal de ha sabido aunar una gran experiencia investigadora con otra no
“
Lourizán menos larga actividad donde se aplicaba y se ponía a prueba lo
investigado. Esta doble corriente de información, de “feed back”, lo ha
Fruto de su intenso trabajo, combinado con su brillante inteligen- convertido en una referencia constante para el sector. Su imaginación,
cia, surge la figura del Dr. Molina conocida por todos y reconoci- sus dotes de observación y de reflexión, su austeridad, y capacidad de
da como una de las cumbres de la intelectualidad forestal, a su entrega han sido instrumentos muy valiosos que han potenciado su
manera.” rica aportación a la mejora del sector forestal de Galicia y muy espe-
Gregorio Montero González cialmente a la protección contra los incendios forestales.”
Dr. Ingeniero de Montes, investigador del INIA José Antonio Vega Alonso
Ex xefe do Departamento de Protección Ambiental do CIF de Lourizán
marzo 2021 o monte 9
Actualidade
Árbores senlleiras no Xardín
Botánico de Lourizán
José Gaspar Bernárdez Villegas a Granxa con plantacións de froiteiras, videiras e
Doutor en investigación Agraria e Forestal. Consultor especies forestais e axardinou o espazo arredor do
Francisco Javier Silva Pando pazo, creou o parque das Rías -coa súa gruta e fer-
Centro de Investigación Forestal de Lourizán. AGACAL. Pontevedra venza- e orlou os camiños con numerosas especies
Antonio Rigueiro Rodríguez ornamentais, moitas pouco coñecidas ata entón no
Vicepresidente de Relacións Institucionais da Asociación Forestal de Galicia país. Tamén encargou cara o ano 1909 a reforma
do pazo a D. Jenaro de la Fuente Domínguez, por
entón Director Facultativo de Obras Municipais
O Centro de Investigación Forestal e o Xardín Bo- de Vigo e responsable de numerosos edificios na
tánico de Lourizán. O Centro Forestal de Lourizán provincia, que o ampliou, introducindo o estilo mo-
está situado nunha finca de 52 ha ao norte da pe- dernista e engadíndolle grandes galerías de cristal e
nínsula do Morrazo, na ría de Pontevedra, fronte á terrazas na parte superior, con numerosos elemen-
Illa de Tambo. Este predio, chamado A Granxa, foi tos decorativos como floreiros e estatuas. Uns anos
propiedade de D. Eugenio Montero Ríos, nado en antes construíronse o invernadoiro de cristal (cun-
Galicia e importante político español de finais do ha estrutura de ferro, tamén de estilo modernista e
século XIX e comezos do XX, que foi transformando único en Galicia), a gran mesa de pedra feita dun
10 o monte marzo 2021Actualidade
só bloque e a coñecida Gruta dos Espellos. Desta
época podemos contemplar na actualidade exem-
plares arbóreos centenarios, algúns dos cales, como
o cedro do Líbano e a sófora chorona que medran a
carón do pazo, foron incluídos no Catálogo Galego
de Árbores Senlleiras. O conxunto de plantacións
e coleccións instaladas nos terreos da Granxa de
Montero Ríos foron o antecedente do actual Xardín
Botánico de Lourizán.
Montero Ríos faleceu en 1914 e os seus
herdeiros non puideron facer fronte ós gastos de
mantemento da propiedade polo que a venderon e
acabou facéndose con ela a “Caja de Ahorros Pro-
vincial”. A entidade bancaria vendeu a Granxa á
Deputación de Pontevedra en 1943, e nese mes-
mo ano a Deputación creou, con sede nesta finca,
o “Centro Regional de Enseñanzas, Investigaciones
y Experiencias Forestales” (CREIEF), que estaba
rexido por un Padroado do que formaban parte os
Ministerios de Agricultura e de Educación, ade-
mais das deputacións provinciais galegas.
A orixe do Centro actual enraíza precisamente
no CREIEF, que integraría a investigación forestal,
a través dun Departamento do Instituto Forestal
de Investigaciones y Experiencias (IFIE), poste-
riormente, a partir de 1971, Instituto Nacional de
Investigaciones Agrarias (INIA), e o ensino, tanto
profesional como universitario, o primeiro desde
a Escola de Capataces Forestais que se creou en
1954 e o superior desde o pazo, convertido en resi-
dencia de prácticas da Escola Técnica Superior de
Enxeñeiros de Montes da Universidade Politécni-
ca de Madrid. En 1983 transfírense as funcións e
servizos en materia de investigación agraria á Xunta Cedro do Líbano fronte á fachada principal do pazo.
de Galicia, e entre esas transferencias inclúese o
Centro de Investigación Forestal de Lourizán. En
1991, e de acordo ás transferencias producidas, ex- algunhas que non se poden contemplar agrupadas
tínguese o padroado do CREIEF, substituído por en bosquetes noutro lugar de Europa, como Agathis
un convenio de cooperación entre a Xunta de Ga- australis (D. Don) Lindl., Dacrydium cupressinum
licia e a Deputación de Pontevedra, que, tras unha Lamb., e Podocarpus totara G. Benn., representan-
prórroga, está vixente na actualidade. tes da flora forestal de Nova Zelandia, así como Me-
D. Fernando Molina Rodríguez (1918-2020), tasequoia glyptostroboides Hu & Cheng, Cryptome-
enxeñeiro de Montes, foi destinado ao Centro e foi ria japonica (L. f.) D. Don, Sciadopitys verticillata
o seu director ata a súa xubilación. Como non podía S. & Z., Cupressus funebris Endel. e outras, corres-
ser doutro xeito dado o seu aprecio pola botánica, pondentes ao dominio florístico chinés-xaponés. A
tamén deixou unha importante pegada na finca a parcela de eucaliptos e a de acacias forman parte
través da introdución de diversas especies, algun- da representación de Australia. As coníferas do Pa-
has delas con exemplares, como a metasequoia, a cífico dos Estados Unidos de América, con espe-
sequoia e os castiñeiros asiáticos, que foron incluí- cies dos xéneros Pinus, Sequoia, Sequoiadendron,
dos no Catálogo Galego de Árbores Senlleiras. Tsuga, Thuja, Pseudotsuga, Calocedrus, Chamae-
A D. Fernando, en 1949, encargóuselle primeiro cyparis, etc., e as frondosas atlánticas norteame-
a creación dunha colección de coníferas do Pacífi- ricanas Quercus rubra L., Quercus falcata Michx.,
co Noroeste (Costa Occidental de Norteamérica) e Liquidambar styraciflua L., Liriodendron tulipifera
despois dun Arboretum -unha colección de árbores L., Prunus serotina Ehrh., Juglans nigra L., Catal-
de diferentes especies con finalidade educativa e de pa bignonioides Walter, Gleditsia triacanthos L., re-
investigación-, comezando as plantacións en 1950. presentan a flora forestal arbórea de Norteamérica.
Este arboreto, que é hoxe un verdadeiro xardín Tamén hai representación das floras europea, medi-
botánico con cerca dun millar de especies, inclúe terránea, macaronésica e taiwanesa.
marzo 2021 o monte 11Actualidade
Árbores senlleiras do pazo de Lourizán na
historia da catalogación en Galicia
En 1984, a Dirección Xeral do Forestal e do Medio Ambiente Natural da Consellería de Agricultura, Pesca e Alimentación
da Xunta de Galicia contratou unha consultora madrileña para realizar o Inventario de Árbores Sobresaíntes de Galicia,
documento inédito que se entregou no ano 1985 e que recolle 260 monumentos vexetais. Os autores do traballo deixaron
constancia dos atrancos cos que se encontraron para conseguir información e do escepticismo, temores e cautelas de
moitos propietarios. Dos exemplares incluídos naquel documento catro están en Lourizán, trátase da araucaria excelsa ou
araucaria da illa de Norfolk, o cedro do Líbano, a metasequoia e a araucaria de Brasil, erroneamente identificada como
unha araucaria de Chile.
No ano 2003 Carlos Rodríguez Dacal e Jesús Izco Sevillano publican o libro Árboles monumentales en el patrimonio cultural
de Galicia, no que citan 345 exemplares. Entre os monumentos vexetais citados destacan varios presentes no predio de
Lourizán, como a araucaria excelsa, o cedro do Líbano e a metase-
quoia. Outros dous exemplares recollidos nesa obra desapareceron
nos últimos anos, a palmeira raíña que estaba situada a carón da
fonte dos espellos e o ulmeiro holandés que o vento derribou pouco
despois de ser incluído no Catálogo Galego de Árbores Senlleiras.
Un ano máis tarde sae do prelo o libro Árbores singulares de España,
cunha interesante representación de árbores que medran en Galicia,
entre elas o cedro do Líbano do pazo de Lourizán.
O catálogo actual créase mediante o Decreto 67/2007, publicado o
22 de marzo no Diario Oficial de Galicia. Un anexo do decreto fai pú-
blico o Catálogo Galego de Árbores e Formacións Senlleiras, con 106
árbores e 21 formacións, recollendo dúas árbores (cedro do Líbano
e metasequoia) e unha formación (castiñeiros xaponeses e chineses)
de Lourizán.
O 3 de outubro de 2011 o Diario Oficial de Galicia recolle unha Orde
da Consellería de Medio Rural pola que se actualiza o Catálogo Ga-
lego de Árbores Senlleiras. Entre os novos exemplares e formacións
inclúense os seguintes monumentos vexetais do pazo de Lourizán:
abeleira, criptomeria xaponesa, sequoia vermella, sófora xaponesa
Araucaria da illa de Norfolk. e ulmeiro híbrido, aínda que este último, como se comentou ante-
riormente, morreu pouco despois da súa inclusión no catálogo. O
Decreto 10/2015, do 22 de xaneiro, polo que se modifica o Decreto
67/2007, do 22 de marzo, polo que se regula o Catálogo galego de
árbores senlleiras agrupa nun único listado os dous anteriores.
Un monográfico da Sociedade Española de Ciencias Forestais do ano
2018 dedicado ás árbores senlleiras inclúe artigos sobre as árbores
senlleiras en Galicia, algunhas de Lourizán, destacando dous traba-
llos, un que considera que a araucaria do Brasil do parque das Rías
de Lourizán reúne méritos suficientes para ser incluída no catálogo,
e outro que se refire ás árbores e formacións do Xardín Botánico de
Lourizán presentes no catálogo e a outras que, segundo os autores,
merecen formar parte do mesmo.
No ano 2019 saíu do prelo o libro publicado pola Deputación de
Pontevedra Xardíns históricos de Pontevedra. Os xardíns do pazo
de Lourizán están, como non podía ser doutra maneira, entre os 20
seleccionados polos autores, e no apartado de singularidades faise
unha descrición detallada dalgunhas árbores e formacións de gran
valor histórico e científico.
Sequoia vermella.
12 o monte marzo 2021Actualidade
EXEMPLARES DE LOURIZÁN NO CATÁLOGO GALEGO DE ÁRBORES SENLLEIRAS
(Entre parénteses, o código no Catálogo Galego de Árbores Senlleiras)
Castiñeiros xaponeses e A principios do século XX comezou a investigarse en Galicia a obtención de
chineses do pazo de Lourizán castiñeiros híbridos entre o castiñeiro do país e os castiñeiros chineses (C. mollissima)
(Castanea crenata Sieb. & Zucc.; e xaponeses (C. crenata), coa intención de conseguir castiñeiros resistentes á doenza
Castanea mollissima Blume) da tinta, pois os asiáticos son resistentes. Estes castiñeiros asiáticos de Lourizán
(código 4F) foron plantados cara 1950, polo que teñen un alto valor científico e histórico, que os
fixo merecentes de formar parte do Catálogo Galego de Árbores Senlleiras.
Cedro do Líbano do pazo de Fronte á fachada principal do pazo atópase o cedro do Líbano máis representativo
Lourizán (Cedrus libani A. de Galicia, cunha idade duns 135 anos. Acada unha altura de 32 m e o seu tronco
Rich.) (código 28A) ten un perímetro normal de 5,40 m. Posúe o porte característico dos exemplares
adultos desta especie, coa ramificación secundaria case vertical, en candelabro, e
a coroa da gran copa truncada. O fuste, de grandes dimensións, amosa unha zona
descascada na base, que non diminúe a súa espectacularidade.
Abeleira do pazo de Lourizán Sen dúbida estamos ante a abeleira que ten o tronco de maior diámetro entre as
(Corylus avellana L.) (código coñecidas de Galicia, pois o seu perímetro normal está próximo ós 2 m. Porén, a
117A) súa altura, con apenas 4,3 m, é bastante reducida en proporción ás dimensións do
tronco. As ramas principais secaron e foron amputadas, polo que na actualidade o
tamaño da copa é bastante reducido.
Criptomeria xaponesa do Exemplar plantado en 1895. A súa localización no parque das Rías, entre outras
pazo de Lourizán (Cryptomeria árbores de grandes dimensións, sobre todo plátanos de sombra (Platanus x his-
japonica (L.f.) D. Don) (código panica) obrigouna a medrar con gran verticalidade en busca da luz, acadando na
118A) actualidade 34,5 m de altura. O tronco, cun perímetro normal de 3,1 m, comeza
a ramificarse unha vez superados os 11 metros de altura, desde onde se forma a
copa, de grandes dimensións a pesar da competencia espacial.
Metasequoia do pazo de Cultivada a partir de sementes procedentes da casa Herbst Brothers de Nova York,
Lourizán (Metasequoia chegou a Lourizán o 15 de marzo de 1950, plantándose en 1953 na súa localiza-
glyptostroboides H. Hu & Cheng) ción actual. O exemplar de metasequoia de Lourizán é o máis grande e máis vello
(código 61A) de España, ten unha altura de case 35 m e o perímetro normal do tronco aproxíma-
se ós 3 m. Ao igual que o xinkgo (Ginkgo biloba) é considerada unha especie fósil
vivinte, pois o xénero foi descrito como fósil de China no ano 1941, e durante a II
Guerra Mundial atopáronse as primeiras poboacións vivas.
Sequoia vermella do pazo de Plantado en 1955, este fermoso exemplar de sequoia medra no medio dun notable
Lourizán (Sequoia sempervirens rodal de coníferas, no que a presenza de árbores de gran tamaño, como cipreses de
(D. Don) Endl.) (código 141A) Lawson (Chamaecyparis lawsoniana) e calocedros (Calocedrus decurrens), obrígao
a medrar con gran verticalidade en busca da luz, acadando unha altura de 50 m. O
tronco é robusto, cun perímetro normal de 3,95 m, e está recuberto por unha grosa
casca fibrosa de cor parda avermellada, que é característica desta especie, como
unha adaptación defensiva fronte ós incendios forestais.
Sófora chorona do pazo de Non destaca este exemplar polas súas dimensións, apenas 5 m de altura e 2 m de
Lourizán (Styphnolobium perímetro normal do tronco, senón pola súa fermosa e vistosa arquitectura, con
japonicum var. pendulum (Loud. ramas colgantes, de aspecto chorón, froito de enxertos, pois este non é o porte
ex Sweet) G. Kirchn. (código natural da especie.
142A)
Castiñeiros xaponeses e chineses. Abeleira do pazo de Lourizán. Sófora chorona do pazo de Lourizán.
marzo 2021 o monte 13Actualidade
Outros exemplares e formacións senlleiras en
Lourizán
Angófora (Angophora floribunda (Smith)
Sweet): Plantada na década dos anos 50 do pasado
século, na actualidade mide 36 m de altura, tráta-
se posiblemente do exemplar de maior tamaño do
mundo.
Araucaria do Brasil (Araucaria angustifolia
(Bertol.) Kuntze): O exemplar situado no parque
das Rías foi plantado a finais do século XIX. Con 33
metros de altura e tronco de case 3 m de perímetro
normal é a árbore desta especie de maiores dimen-
sións de Galicia. Xa aparecía recollida no Inventario
de Árbores Sobresaíntes de Galicia do ano 1985,
aínda que erroneamente identificada como unha
araucaria de Chile (Araucaria araucana).
Araucaria da illa de Norfolk (Araucaria hetero-
phylla Salisb.): Exemplar centenario xunto ao pazo.
Cunha altura de 33,5 m e un perímetro normal do
tronco de 3,6 m é das de maior dendrometría de
Galicia. Este monumento vexetal xa aparecía reco-
llido no Inventario de Árbores Sobresaíntes de Ga- Casuarina do pazo de Lourizán.
licia de 1985.
Camelia (Camellia japonica L.): Plantada en
1887, ten aproximadamente 20 m de altura, o que a por misioneiros. Son os únicos exemplares adultos
converte no exemplar da especie máis alto entre os coñecidos en Galicia, e posiblemente os máis gran-
coñecidos no mundo. des de España.
Casuarina (Casuarina cunninghamiana Miq.): No predio medran outros exemplares desta-
A de Lourizán acada os 29,3 m de altura e un perí- cados, como o Ameneiro italiano (Alnus cordata
metro normal do tronco de 2,62 m, a unha idade de (Loisel.) Duby), de 39 anos de idade, pero, a pe-
60 anos aproximadamente, polo que as súas dimen- sar de posuír unhas dimensións extraordinarias,
sións son moi superiores ás dos únicos exemplares non debe ser considerado, segundo a nosa opinión,
catalogados, as casuarinas da Alameda de Compos- como árbore senlleira por non acadar o medio sé-
tela, en Vigo, erroneamente identificadas como C. culo de vida.
equisetifolia.
Avenida de magnolios (Magnolia grandiflora COLECCIÓNS
L.): Formación plantada a finais do século XIX na Colección de eucaliptos
que se atopan exemplares de case 30 m de altura, Con case 90 especies, e 9 delas con exemplares
incluíndo seguramente os máis altos de España. por riba dos 40 m de altura, non ten parangón en
Plátanos de sombra (Platanus x hispanica Mill. España. Os de maiores dimensións foron plantados
ex Münchh.): Conxunto formado por 18 exempla- en 1955 e en varios casos son os máis grandes do
res plantados cara 1885. O de maiores dimensións Mundo (M) ou Europa (Eu). O exemplar máis alto
acada 40 m de altura e 4,35 m de perímetro normal da colección corresponde a E. saligna, con 56, 4 me-
do tronco. A pesar de que no Catálogo Galego de tros. Os eucaliptos máis grandes de Galicia atópan-
Árbores Senlleiras hai outra formación con árbores se no “Souto da Retorta”, formación de E. globulus
de maior dendrometría, os plátanos de sombra do incluída no Catálogo Galego de Árbores Senlleiras
pazo de Mariñán, con 47 m de altura e 4,8 m de e declarada Monumento Natural, con varios exem-
perímetro normal do tronco, e incluso os doutras plares por riba dos 60 metros de altura. O eucalipto
formacións non catalogadas, como a do pazo de máis alto de Europa é un exemplar de E. diversicolor
Castrelos (Vigo), superan as dimensións dos de do Val de Canas (Coimbra, Portugal), de 73 m.
Lourizán, non cabe ningunha dúbida de que estes
teñen un importante valor histórico, que os sitúa Colección de coníferas
entre os conxuntos destas árbores máis destacados En Lourizán hai uns 161 taxóns de coníferas,
de Galicia. incluíndo algunhas catalogadas (Cedrus libani,
Árbore do sebo (Triadica sebifera (L.) Small): Cryptomeria japonica, Metasequoia glyptostroboides
Parella de exemplares con 18 e 23,5 m de altura e e Sequoia sempervirens) e outras dos xéneros Pinus,
cunha idade aproximada de 65 anos. Foron cultiva- Abies, Picea, Sequoia, Sequoiadendron, Tsuga, Thu-
dos a partir de sementes traídas da China en 1948 ja, Pseudotsuga, Calocedrus, Chamaecyparis, Wolle-
14 o monte marzo 2021Actualidade
Altura Perímetro
Especie
(m) normal (m)
E. amygdalina Labill. (M) 38,9 Sen dato
E. fastigata Deane & Maiden (M) 49,5 Sen dato
E. longifolia Link x E. tereticornis
19,4 Sen dato
Sm. (M)
E. sieberi L.A.S. Johnson (M) 48,3 Sen dato
E. cypellocarpa L.A.S. Johnson (Eu) 47,6 3,0
E. grandis W. Hill ex Maiden (Eu) 52,5 2,6
E. microcorys F. Muell. (Eu) 36,4 Sen dato
E. obliqua L´Hér. (Eu) 51,3 3,8
E. saligna Sm. (Eu?) 56,4 2,1
E. viminalis Labill. (Eu?) 55,0 3,1
E. diversicolor F. Muell. 43,5 Sen dato
Eucaliptos de maiores dimensións do predio de Lourizán. Elaboración
propia a partir dos datos de Fernández Alonso (2015) e Silva-Pando et
al. (2018).
Referencias bibliográficas
Grupo de piñeiros vermellos ou rimu (Dacrydium cupressinum) de
gran tamaño. Arlés, M., Alcañiz, G. & Sánchez, E.A. (2004). Árboles Singu-
lares de España. Mundi-Prensa. Valencia.
Bernárdez Villegas, J. G.; Rigueiro Rodríguez, A. & Mosquera-
Losada, M. R. (2018). El Catálogo Gallego de Árboles Mo-
mia, Podocarpus, Juniperus, Taiwania, Prunopitys, numentales: los suplentes. Cuadernos de la Sociedad Españo-
etc., que veñen a representar a mellor e máis ampla la de Ciencias Forestales. 44(1): 1-10.
colección da península ibérica, destacando, entre Bernárdez Villegas, J. G. (2020). As Árbores Senlleiras de Gali-
outras, as 51 especies do xénero Pinus, unha parte cia. Diagnóstico da Situación Actual e Proposta de Liñas de
delas plantadas nos anos 50 do pasado século e con Actuación. Memoria de Tese de Doutoramento. Universi-
exemplares de ata 30 m de altura (varios deles son dade de Santiago de Compostela (estudo inédito).
os máis grandes de España da súa especie). Fernández Alonso, X. I. (2015). Catálogo da Flora Ornamental
As coleccións de Eucalyptus e Pinus foron ini- da Provincia de Pontevedra. Memoria de Tese de Doutora-
ciadas por D. Fernando Molina Rodríguez a media- mento. Universidade de Santiago de Compostela (estudo
inédito).
dos do pasado século.
Fernández de Ana Magán, F.J. & Álvarez Fernández, D. (1994).
Tamén destacan os tres rodais das especies Lourizán, de pazo solariego a centro de investigaciones foresta-
Agathis australis (D. Don) Loudon, Dacrydium les. Artes Gráficas Portela, S.L., Pontevedra.
cupressinum Sol. ex Lamb. e Podocarpus totara G. Rigueiro Rodríguez, A.; Bernárdez Villegas, J.G., Rodríguez Da-
Benn. ex D. Don, esta última con exemplares de 20 cal, C. (2008). Árbores e Formacións Senlleiras de Galicia.
m de altura e as dúas primeiras con algúns de 23 m, Dirección Xeral de Conservación da Natureza. Consellería
que medran por riba do parque das Rías, a ambos do Medio Rural. Xunta de Galicia.
lados da estrada, e que foron plantadas na década Rodríguez Dacal, C. & Izco, J. (2003). Árboles Monumentales
dos anos 60 do pasado século. Son probablemente en el Patrimonio Cultural de Galicia. 2 Tomos. Conselle-
os mellores grupos e os exemplares máis altos des- ría de Cultura, Comunicación Social e Turismo. Xunta de
tas especies en Europa. Galicia.
Salinero Corral, C.; Barros Martínez, A., Bernárdez Villegas,
G., Fernández Alonso, X. & Rigueiro Rodríguez, A. (2019).
Colección de camelias (Camellia japonica L.) Xardíns históricos de Pontevedra. Un paseo por 20 xardíns
Conxunto de 324 camelias antigas procedentes singulares da provincia. Ed. Deputación de Pontevedra.
da desaparecida Escola Práctica de Horticultura da Silva-Pando, F.J., Fernández Alonso, X.I. & González Lorenzo,
Caeira e dos viveiros de José Márques Loureiro e J. (2018). Viejos y nuevos árboles singulares en el Jardín
Costa & Costa (Porto, Portugal), formando a maior Botánico de Lourizán (Pontevedra, España). Cuadernos de
colección de camelias centenarias de España. la Sociedad Española de Ciencias Forestales. 44(1): 77-94 •
marzo 2021 o monte 15Actualidade
Los suelos forestales como
sumideros de carbono
Rosa Calvo de Anta anual entre la tasa de aporte de restos orgánicos y
Catedrático de Edafología y Química Agrícola la tasa de mineralización o desaparición de estos
Universidad de Santiago de Compostela restos debido a la actividad biológica del suelo. En
esta ecuación, es relativamente sencillo estable-
Dentro del Convenio Marco de Naciones Uni- cer el parámetro de entrada de materia orgánica
das sobre el Cambio Climático (1994), el Protocolo al suelo bajo distintas coberturas vegetales, lo que
de Kioto (1997, 2005) marcó objetivos de reducción básicamente está relacionado con el régimen cli-
de las emisiones de gases de efecto invernadero, de mático y los datos de sitio y, por lo tanto, con la
obligado cumplimiento para los países industriali- productividad vegetal. Sin embargo, en el estado
zados. Entre las principales políticas adoptadas, el actual del conocimiento, no es posible establecer
Protocolo de Kioto reconoce la posibilidad de uti- un modelo generalizable que permita calcular la
lizar los sumideros de carbono (biomasa vegetal y tasa anual de mineralización o salida de carbono
suelos), contabilizando el valor neto fijación/emi- (como CO2) de los suelos, ya que ésta depende
sión debido a determinadas actividades de uso de de múltiples (y muy variables) factores, como la
la tierra, cambio de uso de la tierra y actividades naturaleza de los restos vegetales (degradables o
silvícolas (LULUCF), así como otras actividades de recalcitrantes), la actividad biológica en cada am-
gestión recogidas en los artículos 3.3 y 3.4 del Pro- biente, y por lo tanto la influencia del clima y del
tocolo. En el periodo 2008-2012, la estimación de tipo de suelo, así como de otros parámetros del
estos sumideros generó en algunos Estados miem- suelo que pueden ejercer un papel de estabiliza-
bros de la UE derechos adicionales del 1 % al 4 % ción (aumento de la recalcitrancia) de la materia
sobre los objetivos de emisión. orgánica frente al ataque biológico.
Si bien el cálculo de la tasa de fijación de car- El juego de fuerzas es enormemente variable
bono (C) en biomasa forestal, en distintas regio- y los resultados pueden ser interpretados en cada
nes, es fácilmente computable a partir de los datos caso, pero no son fácilmente modelizables para es-
de crecimiento (por ha/año) desde el momento de tablecer ecuaciones predictivas que resulten gene-
la plantación, la estimación de la fijación de C en ralizables. Se producen situaciones aparentemente
suelos no puede ser calculada de modo directo. paradójicas, como las observadas bajo bosques bo-
El contenido de C del suelo depende del balance reales, cuyo escaso desarrollo genera aportes míni-
16 o monte marzo 2021También puede leer
