IXONA, EGILETA ETA ERENTXUN-EKO (ARABA), KERAMIKA PIEZEN AP AINDURA URDINARI BURUZ
←
→
Transcripción del contenido de la página
Si su navegador no muestra la página correctamente, lea el contenido de la página a continuación
KOBIE (Serie Etnografía). Bilbao
Zientzietako Aldizkaria - Revista de Ciencias
Bizkaiko Foru Aldundia - Diputación Foral de Vizcaya
N.º 1, 1984
«IXONA, EGILETA ETA ERENTXUN-EKO (ARABA),
KERAMIKA PIEZEN APAINDURA URDINARI BURUZ»
Por Jesús M. Ariznabarreta
Enrique lbabe
(Laratzu Taldea, Dima-Bizkaia)
RESUMEN
Diversos escritos de Landazuri, del Corregidor de Gipuzkoa, Pedro Cano Mucientes, de Amigos del País, etc., nos
hacen pensar que lxona, Erentxun, Egileta y Gastéiz han sido hasta mediados del siglo XIX importantes centros alfa-
reros que han suministrado abundante vajilla a amplias zonas de Euskal Herria. Esto, además, parece confirmarlo el
hallazgo de cascotes y piezas enteras de barro por diferentes partes del País, cuya decoración azul sobre esmalte
blanco es muy semejante a la empleada en los citados centros alaveses. Todo ello es lo que nos ha animado a plasmar
en el presente trabajo 223 dibujos sobre esta decoración, pensando que pueda servir como de primer criterio para dis-
cernir la procedencia de materiales cerámicos que vayan apareciendo.
SUMMARY
Several writings from Landazuri, from the Corregidor of Gipuzkoa, Pedro Cano Mucientes, from Friends of the
Country, etc., make us thinking that lxona, Erentxun, Egileta and Gastéiz have been, until the middle of XIX century,
importan! pottery centers, which have provided of plentiful dishes to extensive areas of Euskal Herria. Furthermore,
this seems to be confirmed by the discovery of rubbles and whole pieces of mud around different areas of the Country,
whose blue decoration on white enamel, is very similar to that used in the above mentioned centers of Alava. AH that
is what have encouraged us to show in the present report, 223 drawings regarding this decoration, in the hope that
it may serve as a first criterion to discern the origin of pottery materials which go appearing.
LABURPENA
Landazuri, Gipuzkoako Korregidore zen Pedro Cano Mucientes, Amigos del País direlakoak, eta besteren zenbait
idatziren arabera, lxona, Erentxun, Egileta eta Gastéiz, XIX. mendearen erdi inguruarte, buztingintza gune edo zentru
guztiz garrantzitsuak izan direla, eta Euskal Herria, keramika ontziteri ugariz, zabal zabalean hornitu zutela uste dugu.
Bestalde, Euskal Herrian zehar eta toki ezberdinetan, esmalte zuri gainean urdinez apaindutako buztinezko kaskote eta
pieza osoak aurkitzeak, eta apaindura hori Arabako aipatutako tokietan erabiltzen zenaren guztiz antzekoa izateak,
gauza bera baieztatzen duela dirudi.
Guzti honek, .lan honetan apaindura horretaz 223 irudi aurkeztera bultzatu gaitu, agertuz doazen keramika materialen
jatorria bereizteko lehen erizpidetzat baliagarriak izan daitezkelakoan.156 JESUS M. ARIZNABARRETA Y ENRIQUE IBABE
Euskal Herriko hainbat tokitan, esmalte zuridun eta prestatzea. Venancio del Val-ek 1959 (4), 1ndependentzia
urdinez apaindutako keramika pieza oso edo puskatuak kaleko 24 eta 26 zenbakidun etxeen arteko, Callejón de la
aurkitzeak, eta, lxona, Egileta eta Erentxun, Arabako he- Alfarería-n kokatutik zeuden eltzetegietaz, Castilla ka leko
rrixketan izandako bustindegietatik datozkigun kerami- labe batetaz, Hermanitas de los Pobrescen babesetxea
kekin (zatiak eta ontzi oso gutxi batzu) duten apaindura dagoen aintzinako Portal de Urbina-ko beste labe batetaz,
berdintasunak eraman gaitu lan hau mamitzera. eta gaur egun Villareal de Alava eta lehen Cantón de
Berau garrantzitsuki, aipatutako hiru toki horietan eta Santa María-ka aldapa deitzen zen tokiko Peñalva bus-
era berean Dima (Bizkaia). Ozetako Hilerri, Sarria, Murgia tinlariarenataz egiten digu berba.
eta Gasteizen (Araba) aurkitutako keramikakietan erabilitx- Patxo Jauregik, orain dela denpora emon zigun infor-
ko apainduren plasmaketa grafikoa da, eta ez besterik. mazioa hiri honetako labe gehiagori buruz ere. lnforma-
Keramika produktugiletzat aipatutako hiru herri horietaz, zio hau Udaletxeko dokumentuak aztertuz lortu zuen, eta
emanak ditugu berriren batzu beste lan batetan (1), esku prestatzen ari den lan baten bidez, laster zehazturik aur-
artean dugun honi textuingurua emateko, daturen batzu keztuko du.
berrazalduko ditugu.
lxona, Gasteiz-etik 13 kilometrotara daga, Lizarra-ra Ulibarri_ de los .Olleros-ekoak, bi pieza eta kaskote pila
(l~afarroa) doan kaminoaren eskuinaldean. Aurrerago, 2 ederra baino ez d1tugu ezagutzen. Piezok, bi oliontzi, bata
k1lometrotara, Egileta daga, kaminoaren ezkerraldean. osorik daga (1.argazkia) eta besteari lepo a falta zaio (2.ar-
Eta, Egileta-tik Dulantzi-ra (Araba) bidean, kilometro bate- gazkia). Biok, Máximo López Pérez de Heredia-k, labo-
tara gutxi gora-behera Erentxun. rantza lanabesak gordetzeko biltegiaren zimenduak egi-
Hiru herri hauetako eta beraiekin batera Gasteiz eta tean. agertu ziren, lurpean, metro batetara gutxi gora
Ulibarri de los Olleros-eko (Araba) bustingintzari buruz, behera. Eta, Landazuri-k dion moduan, nabardura berde-
Joaquín Joseph de Landazuri-ren (1798) (2) textu inte- horixkadun geruza edo kapa iragazkaitza dute, kolore
resgarri bat daga. ldazle honek beste lan batetan (3) San bera daramate herri osoan zehar, hiruzango edo trebera
Vicente de los Olleros (Araba) ere aipatzen du, gaur ugarirekin batera agertzen diren kaskoteek ere. Jadanik
egungo San Vicente jo delarik. Ez ate zegoen bere garaian aipatutako lanean (5) zera esaten genuen herri buztin-
beste buztingintza tokirik, adibidez Elosu, Ametzaga, Pa- lari honetaz: «Del año 871 hay un documento de San Mi-
yueta, Galarreta (Araba), ... etab? Ala ez aipatze hori, be- llán de la Cogolla, que hace referencia a una donación
raien arliebe edo garrantzi gutziko produkzioari dagokio? ~e diversas posesiones a San Vicente de Ocoizta, en que
Landazuri-k hauxe dio: «De las utilísimas manufacturas Junto a Foze de Arganzone, Ganna, Letonu, Zatica, Elo-
de loza tiene Alava bastante número, pues las hay en la rriaga, aparece Olleros. Este Olleros, dado los restantes
ciudad de Vitoria y en los pueblos de Eguileta, ljona, He- nombres que le acompañan, nos inclinamos a pensar
renchun y Ullibarri de los Olleros, pertenecientes a las que muy bien pudiera ser Ullibarri de los Olleros, con lo
hermandades de lruraiz, ljona y Vitoria. Fabrícanse in- que tenemos la noticia documentada más antigua de un
numerables piezas de platos, tarros, escudillas y otras de centro alfarero del País. De no darse esta corresponden-
las que frecuentemente se usan no solamente del mismo cia, estaríamos de todas formas ante un documento que
país, sino es también a mucha distancia de él, a donde nos ~ertifica la actividad alfarera en Alava en aquel siglo».
son conducidas por los mismos fabricantes con conside- Baina ez dugu uste Olleros hau eta San Vicente jo (San
rables ganancias por el gran despacho que tienen. Aun- Vicente de los Olleros), herri bera direnik ez bait zaio diru-
que comúnmente en todas estas fábricas cuanto se tra- dienez izen hau deitzen XVIII. mendearen azkenerarte,
baja es de clase ordinaria e inferior, no por eso dejan de naiz eta, beharbada bere buztingintza aktibitatea aurre-
hacerse piezas finas, cuando se presenta motivo, en la ragotik etorri. Micaela Portilla eta José Eguía López de
ciudad de Vitoria. El color de la loza alavesa es de barniz Sabando-k (1968) (6), ondorengoa diote herri honetaz:
blanco con flores azules, a excepción de la que se trabaja «La carta de Don Jerónimo Amar llama a este pueblo
en el pueblo de Ullibarri de los Olleros que es de color en- "San Vicent", nombre medieval con el que figura en el
carnado, y algunas otras de barniz entre pajizo y verde acta de la visita de 1556 y en otros documentos del mis-
que también suele fabricarse». ~º siglo. Pero, a finales de este, aparece ya en algunos
Landazuri-ren textu honetatik eta ezagunak diren bes- instrumentos con el nombre de Vicente jo, acaso para dis-
te datu batzuetatik, Gasteiz-en buztingintza aktibitate tinguirlo de San Vicente de la Sonsierra en cuyo camino
garrantzitsua antzeman daiteke, beharbada eragipen se encontraba. Como "San Vicentejo" figura en el índice
gune edo fokua, penintsulako beste herri batzutatik eto- que acompaña a las Relaciones Topográficas de Feli-
rritako maisu bustinlariak bertan direlarik. Baina zoritxa- pe 11, y posteriormente en diversas nóminas y documen-
rrez, ez dugu ezagutzen zihurtazunez bertan egina den tos del Archivo de Treviño. Desde finales del siglo XVIII
pieza bakar bat ere. Horrexegatik da guztiz garrantzizkoa, encontramos el nombre de San Vicente de los Olleros,
buztin lantegi edo labeak eta logikoki testareak ere egon alusivo a la industria cerámica que debió existir de anti-
zitezkeen tokietan eman daitezken lur higiketei arreta guo en el lugar y a la que hacen referencia asimismo al-
gunos topónimos de los alrededores. Con este nombre
aparece en el mapa de Tomás López, levantado en 1790
y en los preliminares a la publicación del Diccionario de
(1) Enrique lbabe. •Notas sobre la cerámica popular vasca». Aurman, la Real Academia de la Historia».
1980, Bilbo.
Landazurik bere testuan beste gauza oso interesgarri
(2) Joaquín Joseph de Landazuri. •Historia civil de Alava». 1. Tomoa,
178 eta 179 orr. Editorial de Ja Gran Enciclopedia Vasca, 1973, Bilbo.
bat ere badio, aipatzen dituen tokietan egiten ziren kera-
(3) Joaquín Joseph de Landazuri. »Treviño ilustrado», 2. Kapitula.
mikakiak, inguruan erabiltzetik aparte, toki urrunetara
•Descripción del Condado de Treviño», 14. orr. ere eramaten zirela. Uste dugu Euskal Herria toki hoie-
(4) Venancio del Val. •El Callejón de Ja Alfarería». •Vida vasca», 1959. tako keramiko materialez zabal zabalean hornitua izan
dela, eta hau baieztaturik ikusiko dugu, eraikintza zaha-
(5) lkus (1) oharra.
rren inguruan lurperaturik, nahiko ugari agertzen diren
(6) Micaela Portilla eta José Eguía López de Sabando. •Catálogo mo-
numental, Diócesis de Vitoria». JI. tomoa, 1 88 orr. Obra cultural de Ja Caja
kaskoteei arreta handiagoa prestatzen zaien neurrian.
de Ahorros de Vitoria, 1 968. Orain dela urte batzu Manuel Eizagirre-k, Donostian,IXONA, EGILETA ETA ERENTXUN-EKO (ARABA), KERAMIKA PIEZEN APAINDURA URDINARI BURUZ 157
Kontxako urpeetatik erreskatatu zituen piezak ikusi on- terra eta Frantziatik ekartzen zen gero eta pieza kopuru
doren,. formal eta apaindura ikuspuntu batetik behintzat, handiagoa.
Landazuri-k aipatzen dituen herrietatik datozela esatera Pedro Cano Mucientes-en idatziak, argi dio Gipuzkoan
auzartuko giñateke. Gauza bera esango genuke Dima, ez zegoela buztin lantegirik. Saina hori harria izanik Ze-
Sarria, Ozeta eta bestetakoetaz ere. gama, Eskoriatza, Oñati, Azkoitia eta Aretxabaleta, Gi-
Pedro Cano Mucientes, (7) Gipuzkoa-ko korregidorea- puzkoako herrietan funtzionatzen zutela dakizkigun
ren 1756. urteko testu interesgarri batek, lxona, Erent- buztin lantegiak, 1756. urtea baino geroagokoak ate
xun eta Egileta-ko buztinezko ontzien erabilpena Euskal dira? Ala beraien produkzioak ez zuen kontuan hartzeko
Herriaren zati handi batetara hedaturik zegoela baiezta- garrantzirik kopuru ez kalitate mailan?
tzen duela uste dugu. Testu honetan zera dio: «He visto Azkoitiakoa behintzat, 1757.ean eraiki zen, Gipuz-
tres grandes errores (en Gipuzkoa): el primero que, con- koa-ko korregidorearen eritziak direla eta. Saina mart-
sumiéndose para el uso de las casas, una indecible por- xan jartzeko, Nafarroa-ko buztinlari batengana jo behar
ción de vajilla de barro ni una sola pieza se fabrica aquí, izan zuten, Lizarra-ko Juan Quende-rengana. Labea
toda viene de Alava o Castilla con una circunstancia bien Juansoro etxean eraiki zen.
singular, que para el barniz se toma de Segura, pueblo Eta benetan, Gipuzkoa-n ez bazegoen buztindegirikzer
de la Provincia; carece ésta, lo he visto por experiencia, zela eta? Argi ikusten dena, zera da, Gipuzkoa, Sizkaia
de teja y ladrillo, para tanto número de fábricas, por ser eta orokorki Euskal Herriaren alde hezean ez dagoela
preciso esperar a que venga cuando quisiera el tejero buztin lanetarako zaletasunik. Saina, zergatik?
francés». Larramendi-k, 1754 (13) hau dio: «Guipúzcoa, más ra-
Araba-ka material hau, San Adrián-eko tuneletik zaldiz cional y política que lacedemonia en este punto y otros,
garraiatuko zuten garai hartan. emplea en los oficios humildes de las repúblicas a Gui-
Gaztela-tik zetorren keramika, Talavera-tik etor zite- puzcoanos, todos nobles e hidalgos de sangre, zapate-
keen, jakina denez Talavera-ko keramikek, hain ospet- ros, sastres, herreros, carpinteros, canteros, sombrere-
zuak egin zirenez, sarritan izena eman zien beste toki ros ... Pa ninguno de estos oficios se vale de forasteros.
batzutatik zetozenei ere. Inglaterra-ka lozei ere, Silboko Sólo he notado son franceses vascos los tejeros. Sin
Santa Casa de Misericordia delakoan, dokumentu ba- saber por qué los guipuzcoanos no se aplican a este ofi-
tetan irakurri ahal izan dugun bezela: «Talavera Inglesa». cio, aplicándose a otros más mecánicos y humildes».
Era berean lruña-ko (Nafarroa) bi loza lantegik ere hartu Gipuzkoa-ko M.N. 'eta M.L. Probintziak, 1770.ean tei-
zuten izen hori: Antonio Ribet-ek, Arga Abaiaren ondoan laetxe eta buztindegietaz duten eritzia eskatzen die Ami-
1787. ean eraikitako La Talavera-k eta La Nueva Tala- gos del País direlakoei, eta berriz ere buztin lanen aur-
vera-k, hau aurrekoa gogoratzean, aipaturik agertzen kako pentsaera azaltzen da. Hauxe da eritzia (14): «Que
da 1851. ean, Emeterio Hormañanos errioxatarraren zu- para el establecimiento de las alfarerías, haga la Dipu-
zendaritzapean (8). tación reconocer el terreno por persona inteligente de
Hauetatik aparte beste hainbat buztin lantegi eraiki su satisfacción, y tome después las providencias corres-
zen, eta helburu altuago batez: Silbo-ka Santa Casa de pondientes a la erección de ellas, procurando quitar a
la Misericordia delakoan 1776. ean (9), bertako lehen los naturales la aprensión que tienen, de que semejantes
maisu buztinlaria, Luis Pérez iruñatarra zelarik; Tolosan · oficios desdicen de la nobleza; dándoles a entender, que
(Gipuzkoa), 1824.ean behintzat martxan jarrita zegoen nada pierden, por ocuparse de ellos, para ser admitidos
María Echevarría-rena (1 O); Susturia-ko (Sizkaia) San a los honoríficos. Que para estimular a los hijos de Gui-
Mamés 1842.ean (11 ); 1865.etik lasterrera Selarra fa- púzcoa a trabajar teja y ladrillo ... serían medios condu-
miliak Ventas de Yanci (Nafarroa-an) eraikitakoa (12); centes, que en los arrendamientos sean preferidos los
Pasaia-n (Gipuzkoa) ... etab. Zalantzarik gabe, eraikitze naturales, igualmente hábiles que los extranjeros ... Que,
hauek kolpe gogorra izan ziren Araba-ka lantegi tradizio- cuando en falta de los extranjeros, hubieran de valerse
nalentzat, are gehiago kontuan hartzen badugu lngela- de los nativos se les precise a instruir y enseñar el oficio
a un número determinado de paisanos, y para animarlos
a ello, se les dé de balde la argoma concejil con preferen-
(7) Fr. José Ignacio Lasa. •Tejiendo historia>. Sociedad Gipuzcoana
cia a otros, y la leña al precio que se paga para las coci-
de Ediciones y Publicaciones. S.A .. 1977. Donostia. 1977, 531 orr. nas ... Que a cualquier guipuzcoano que se dedicase a
(8) Leandro Silvan. •Cerámica Navarra•. 1973. Donostia. este oficio, se le libre de todo género de impuestos, gra-
(9) Enrique lbabe. •Las fábricas de loza ordinaria y fina de la Santa Casa
vámenes y cargas concejiles».
de Misericordia de Bilbao (1776-1881 ). Kobie, 11 zenkabia. 1981. Dipu- Seste autore batzuk ere baieztatzen dute egoera hau.
tación Foral de Vizcaya. Landazuri-k (15) Araba-taz idaztean: «Los tejeros eran
(10) Juan Garmendia Larrañaga. •Gremios. oficios y cofradías en el del reino de Francia».
País Vasco•. 62.etik, 69.orrialdera. Ediciones de la Caja de Ahorros Pro- Telesforo de Aranzadi-k (16): «Hubo tiempo en que en
vincial de Guipúzcoa. 1979.
ciertas villas guipuzcoanas todos los alfareros eran fran-
(11) Angel Apraiz. •La cerámica de Busturia (Vizcaya)•. Valladolid. ceses».
1952.
Julio Caro Saroja-k (17): «Madera y hierro sori los dos
(12) lkus (8) charra.
grandes elementos de la cultura material vasca, en la que
(13) P.M. Larramendi. •Coreografía de Guipúzcoa•. •Descripción es- por ejemplo, la cerámica, contra lo que ocurre en otros
crita en 1754•. Ekin. Buenos Aires. 1 950.
pueblos peninsulares, no alcanza más que en muy pocas
(14) lkus (7) charra.
ocasiones un valor simbólico».
(15) lkus (2) charra.
José Miguel de Sarandiarán-ek, 1931 (18): « ... hemos
(16) Telesforo de Aranzadi. Etnología vasca. Geografía General del de notar también que, a cosa de kilómetró y medio en lí-
País Vasco-Navarro, diriga por Carrera Candi.
nea aérea al otro lado de la ría de Guernica hay una teje-
(17) Julio Caro Baraja. •De la vida rural vasca•.
ría en que, por cierto, se emplean obreros asturianos,
(18) José Miguel de Barandiarán. •Exploraciones de la caberna de en vez de naturales del país, por ser oficio poco preferido
Santimamiñe (Basando: Kortezubi). 2!1 Memoria. 1931 •. •Obras com-
pletas•. IX. tornea. 157. orr. Biblioteca de la Gran Enciclopedia Vasca.
de éstos».
Bilbo. Suztinlaritzaren aurkako pentzaera edo prejuizioak158 JESUS M. ARIZNABARRETA Y ENRIQUE IBABE
gure denporetako azken eltzegileengan ere nabaritu di- por el Oeste del ámbito septentrional. ·Estos dos elemen-
tugu, soldadutzara joaten zirenean ez zutela beraien be- tos culturales condicionaron la transición a una forma
netako ogibidea zein zen esaten, kontatu bait digute. Ho- de vida completamente nómada de muchos pueblos pa-
nez gain gure teilaetxeetan asturiarrak egiten zutela Jan leoasiáticos. Dado que los frágiles productos de cerámica
baieztatu digute, San Isidro inguruan etorri eta lrailaren resultaron poco prácticos al nómada, los pueblos que
azkeneruntz egiten zutela alde azalduz. aún hoy habitan en la Siberia septentrional olvidaron
«Tamargo»-en (Llanes eta Ribadesella-ko teilaginak) por completo su oficio de alfarero. Con la inmigración
argot edo ziringan euskarazko hitzak egoteak ere asturia- de los comerciantes rusos y chinos, se les ofreció la po-
rren presentzia hori baieztatzen du, zeren, hemen, !a- sibilidad de reemplazar dichos productos por calderos
nean zebiltzanean hartuak izango direla uste dugu. José de hierro».
Manuel Feito 1977 (19), Asturias, bere herriko kultura- José Miguel de Barandiarán-ek 1931 (21 ), Dr. Peri-
ren ikerketari nekaezinak, teilagin edo «Tamargo» haue- cot-ek Euskal Herriko dolmen edo trikuharrietan agertzen
taz, «Gremios trashumantes que se desplazaban por toda den keramika eskasiaz emanten duen azalpenaren au-
la provincia y aun fuera de ella, desde mayo hasta San rrean zera dio: «... no cabe explicar tan sencillamente,
Miguel» esaten du. Eta beraien argotari buruz, «Com- por haber destruido la acción de los siglos los vasos y no
puesto siguiendo el esquema de otras jergas: Metátesis, encontrarse, por tanto, más que fragmentos; son los frag-
palabras de origen oscuro, palabras de origen vasco ... ». mentos los escasos y precisamente el gran valor de la
Feito-k hiztegitxo batetan baturik dauzkanen artetik cerámica para la arqueología radica en estas dos carac-
gutxi batzu aterako ditugu, naiz eta, esanahia edo idaz- terísticas: fragilidad motivadora del desprecio de los re-
kera, euskeraz denetik aldatuta eduki kasuren batzutan: buscadores de tesoros combinada con gran resistencia
Agun, día; Artoa, borona; Bai, sí; Esñia, leche; Ez, no; a la destrucción de los fragmentos. Nosotros creemos
Gaza, sal; lria, vaca; Motil, muchacho; Oguin, pan; Xa- hallar un motivo de escasez en el uso pastoril de cuencos
garda, manzana; Xagardua, sidra; Zarro, viejo. de madera, materia más accesible que la arcilla para un
Fr. José Ignacio Lasa-rekin bat gatoz berriz ere gure pueblo montaraz, y esta explicación no merece el califi-
buruari ea zergatik lanbide hau baztertzen zen galde- cativo de curiosa, sino de muy racional para quien haya
tzean. Teknika arrazoiengatik? Psikologi arrazoiengatik? convivido algún tiempo con los pastores».
Ez dugu uste arrazoi, teknikuetan dagoenik gakoa, lan- Zurezko ontziak (Kaikuak, abatzak, oporrak, taloaskak,
bide zailagoak trebetasun osoz menperatzen bait ziren. etab) erabilpen orokorrekoak izan dira Euskal Herrian
Ondorengo komentarioak egitera ausartzen gara. At- XIX. menderarte, oraindik gaur egun ere badaude Na-
lantiko aldeko Euskal Herriaren alde heze honetan aurre- farroa-ko mendialdean, buztin edo metalezkoak baino
ragoko garaietan, garrantzitsuki artzai ekonomi ibiltaria nahiago dituzten artzainak.
eman zen. Eta honek benetako zuraren kultura bat sortu Ontzi hauei eta beraietan janariak prestatzeko erari,
zuen, benetako itsaspena materia honetara. ltsaspen harri goriak sartuz, arreta berezia prestatu zieten Ralph
honek, Telesforo de Aranzadi-k esaten zuen «Cariño con Beals eta Harry Hoijer, 1972 (22), antropologo amerika-
el que el vaso talla la madera» honek, ez ote du marka noek: «En algunos pueblos de lengua Vascuence de los
sakona utzi, eta ondorioz, instintiboki buztina lantzearen Pirineos, la cocción mediante piedras se consideraba
aurkako reakzioa. hasta hace poco como la única forma apropiada de her-
Antropologoek normalki, artzai kultura, bizitza ibilta- vir la leche pese a disponer de recipientes de barro y
riari eta zurezko edo beste materia le hauskaiz edo gogor metal».
eta iraunkorrezko ontziei loturik jartzen dute. Nekazari lxona, Erentxun eta Egileta-ko buztingintzari buruz,
kultura, alderantziz, toki bati lotutako bizitzari eta buz- ezagutzen dugun datu dokumentaturik zaharrena, Egi-
tinezko ontziei. Tornua agertu arte ontzi hauek emaku- leta-ri buruzkoa da. 1706.ean Gastéiz-eko San Francis-
meek egiten zituzten. co-ren komentuko'fraide frantziskotarrek Erentxun-eko
Esaten ari garenaren kasu benetan paradigmatikoa Juan Zuazo, eta Egileta-ko Domingo lbáñez de Agileta
aurkezten digu Ulla Johansen-ek 1964 (20) herrialde eta Miguel Sáenz de lbarra artesau buztinlariekin egin
paleo-asiatikoetaz hitz egiterakoan: «... sabemos que, zuten kontratua. Ondorengo guzti hau saldu zieeten
hasta fines del primer milenio d. de C. habitaron la Sibe- frantziskotarrei:
ria septentrional pescadores que estaban en la etapa
cultural neolítica y que complementaban su alimenta~ »3.800 platos bañados por dentro y por fuera.
ción con productos de la caza ... Todos estos pueblos eran 1.500 escudillas del mismo género, al precio de 16
hábiles alfareros y mantenían un solo animal doméstico: cuartos docena.
el perro». 1.200 platillos a real la media docena, bañados por
«Los esquíes que facilitaban la caza en zonas de mu- dentro y fuera.
cha nieve, debieron propagarse entre ellos en una época 60 fuentes: 30 mayores y 30 medias fuentes, a real
relativamente tardía. La cría del reno tampoco les fue cada una.
conocida sino a fines del primer milenio d. de C., a raíz 300 jarras de refiterio bañadas por dentro y fuera pin-
del avance de los tunguses por el Este y de los samoyedos tadas a medio real.
18 servicios de a media bara de alto a ocho reales ca-
da una.
(19) José Manuel Feito. •La Artesanía popular Asturiana•. 221. etik,
11 barriñones de cántara, a ocho reales, baño dentro
232. orrialdera. Ayalga Ediciones. Gijón, 1977. y fuera.
(20) Dr. Ulla Johansen. •Asia Septentrional. Etnografía•. 166. eta 50 barreñas de 2 azumbres, a real, baño dentro y fuera.
167. orr. Compañía General Fabril Editora, S. A. Buenos Aires, 1964. 12 jarras de 6 azumbres y 12 de 5 azumbres a 5 reales,
(21) lkus (18) oharra. baño dentro y fuera.
(22) Ralph Beals, Harry Hoijer. ·Introducción a la Antropología» Agui- 300 orinales a 16 maravedíes.
lar Ediciones, Madrid, 1972. 300 candeleros, 300 tinteros y 300 salvaderas, a 12
(23) G. López de Guereñu. •Los Franciscanos y la Cerámica Alavesa•. maravedíes.
Boletín de la Sociedad Excursionista Manuel lradier, 1962. 5.000 platos de 1 baño, a 1O cuartos la docena».IXONA, EGILETA ETA ERENTXUN-EKO (ARABA). KERAMIKA PIEZEN APAINDURA URDINARI BURUZ 159
XVIII. mendeko testamentu bat ere ikusiko dugu, Tres hauxe izan zen, lehen 67 zentimetrotan ez zegoen kas-
Puentes-en jaio eta bizi izan zen Catalina Pérez de Tres kote bat ere, hurrengo 23 zentimetroetan agertzen hasi
Puentes-ena, bertan beste gauzen artean, ccun salero de ziren, eta hortik errekatxoaren eustazpiraino keramika
Eguilleta, 6 reales» eta «Siete platillos y tres medias fuen- materialezko masa sendoa zegoen (13., 14. eta 15. argaz-
tes de barro de Eguilleta, tres reales» aipatzen dira. kiak). Baliteke, hemen lur higiketa garrantzitsuak izatea
Diccionario de la Real Academia de la Historia-n (1802) emanak. Esan digute, beste garai batetan, Erentxun al-
(24) ere, aipamen bat dator: «... algunos se emplean en dera ematen duen sornan, Soria etxea zegoela, horixe
una fábrica de vasija ordinaria». bait zen bertan bizi zenaren deitura. Hemen egon ote zen
Sebastián Miñano-k ere, 1826 (25), gogoratzen du ak- buztindegia, eta keramika materialea testara ote zen?
tibitate hau Egiletan: «Industria: una fábrica de vasija Etxe honetan bizi izan zen azken Soriatarra Andres izan
ordinaria». zen, Argomaniz-en jaiotakoa zela dakigu, eta bere emaz-
Pascual Madoz-ek mendearen erdi inguruan, ez du ja- tea, Dorotea Salazar Ereña. Ullibarri de los Olleros-en
danik ezer aipatzen. jaiotakoa, 1910.ean hil zela 48 urte zituenean. --- ·
Gaur egun, herrian ez du inork gogoratzen «fábrica de lxona-ri buruz ere Diccionario de la Real Academia de
vasija ordinaria» delako horren aktibitatea. Hau komen- la Historia delakoak aipamen bat egiten du (1802) (27):
tatzean teilaetxeataz egiten digute hitz. Beronen haztar- « ... tiene 20 vecinos con el mismo Gobierno y Justicia or-
na edo erruinak, kaminoaren beste a Idean ikus daitezke, dinaria de dicha villa de El-Burgo, además de un regidor
lur harrobi baten ondoan (3. eta 4. argazkiak), beharbada que elige el pueblo: algunos se ocupan en la agricultura,
buztilariek ere harrobi honetatik lortzen zuten lehengaia. y cogen anualmente 1.940 fanegas de granos. Otros se
Badakigu teilaetxean, beste batzuren artean Miguel emplean en la fábrica de Loza ordinaria de un color roxo,
Otalora, bere seme Miguel Antonio eta bere iloba Joa- parecido a lo de los búcaros ... ».
quín-ek egin zutela Jan. Udaberrian eta udan egiten zu- Sebastián Miñano-k ere aipatzen du lxona-ko buztin-
ten, eta Oñatiko jendea etortzen zitzaien laguntzera. Joa- gintza (1826) (28): «... 20 vecinos, 98 habitantes, 1 parro-
quín Otalora gure berriemaileak, bere aitona lanean ari quia, 1 ermita, 1 Reg. y la Justicia ordinaria de Burgo (el).
zela nola hil zen gogoratzen du. Semeak eta biek gurdi- Los vecinos, unos se dedican a la agricultura y cogen al-
kada bat teila zeramatela, gurdia irauli egin zen eta Mi- gunos granos, y otros se emplean en la fábrica de loza
guel azpian arrapatu. Miguel Antonio, lo zihoan gurdi ordinaria de un color rojo, parecido al de los bucaros».
gainean baina ez zitzaion ezer gertatu. Pascual Madoz-ek zera dio (1847) (29): « ... tiene 16 ca-
Egiletan, gure berri emailea izan zen Melquiades Zuazo sas, escuela para nif,íos, frecuentada por 1 O ó 12, y do-
lbáñez de Aizpuru defuntuaren sornaren erdian (7. ar- tada con 14fan. de trigo. Prod.: trigo, maíz, avena, alholva
gazkia) aurkitu dugu kaskote dentsitate haundiena, y patatas: cría ganado vacuno y caballar, caza de codor-
hiruzango edo trebera ugarirekin batera, ontzi oso edo nices, perdices y liebres. lnd.: además de la agricultura
ia osoren bat ere aurkitu dugularik (5. eta 6. argazkiak). un molino harinero que muele a temporadas, una fábrica
Soro hau bere etxe aurrean dago, eta soroburuan, erre-. de tejas y tres alfarerías de vagilla blanca ordinaria. Pobl.:
katxo baten ondoan, errata hidrauliko bat dauka. Uste 12 vecinos, 70 almas».
dugu beharbada, bertan ehoko zirela esmalte eta beirak. Carrera Candi-k ere aipatzen du, baina desagertutzat
Orain dela gutxi, herri honetan, Amparo Gil-en etxean jotzen du (30): «Tiene 21 edificios. La población de 91
urdinez apaindutako pitxer oso bat ikusi ahal izan dugu. almas de hecho y 89 de derecho. En este lugar se fabrica-
(9. argazkia). ba loza ordinaria de color rojizo muy semejante al de los
Erentxl!n-etaz ez daukagu datu gehiegi. Aipatu dugu bucaros, pero esta industria ha decaído mucho y puede
Landazun-rena, eta hortik aparte, Diccionario de la Real darse por desaparecida».
Ac_ademia de ~a Historia delakoan (1802) (26) dago zer- Pascual Madoz-ek teila lantegi batetaz egiten digu ber-
ba1t: «Los habitantes se exercitaron en la agricultura y ba, uste dugu, ia zihur ora in dela urte batzu herritik kan-
cogen trigo, maíz, avena, mijo y legumbres, de todo como po inguruan ikusi ahal izan genuen labea dela, ha in zuzen
3.324 fanegas. Hay una alfarería de loza común, dos ere La Tejera deitzen den tokian (16. argazkia). Labe ho-
fuentes, una en cada barrio con sus molinos ...». nek 4 edo 4,5 metrotako diametrodun planta zirkularra
Hau da Erentxun-eko buztingintzataz ezagutzen dugun da u ka, oso narraiatuta edo hondatuta dago eta egosteko
azken erreferentzia. Hemen, kaskote eta trebera dentzi- gelaune edo tokia zabalik. Ezin izan genuen sutegia ikusi,
taterik haundiena, Soria izenaz ezagutzen den iturri on- sastrakaz inguraturik bait zegoen. Parte bat lurrean in-
doan, errekatxo baten ebaketan aurkitu dugu (1 O. eta 11. dusi edo sartuta dago, eta ormak adobe edo pezuz ezta-
argazkian). Errekatxo honek, Egileta-tik Dulantzi-ra doan lita. Ez labean, ezta inguruan ere ez genuen kaskote ez
kaminoaren eta Erentxun-era doanaren artean dauden trebera edo hiruzango bat ere aurkitu. Honek eta toki ho-
bi soro banatzen ditu (1. irudia, 12. argazkia). O rain dela rren izena La Tejera izateak, bertan ez dela inoiz ontzirik
gutxi garbitu egin dute erreketxoa, eta bertan kaskote egosi pentsatzera bultzatu gaitu. lxona-ko Alejandro
pila ikusi genuen, hori dela eta, kata pare bat egin ge- Morte-k berak gogoratzen duenetik toki hortan teila eta
nuen Egileta aldera ematen duen ebaketan. Emaitza adreiluak baino ez zirela egosten kontatzen digu, eta lan-
gileak asturiarrak zirela. Lehengaitzat erabiltzen zuten
lurra Los Terreros dietzen duten tokitik ateratzen zuten,
(24) Diccionario Histórico-Geográfico de España. Real Academia de la eta erregaia Basano menditik. Alejandro-k orain dela hi-
Historia, 1802.
rurogeitakak urteak eskolak eta bolatokia egiteko lur hi-
(25) Sebastián Miñano. •Diccionario Geográfico-Histórico de España
y Portugal•, 1826.
giketak zirela eta, katilu eta kaskote puskatu ugari agertu
zela ere kontatzen digu.
(26) lkus (24) oharra.
(27) lkus (24) oharra. Guk, kaskote eta trebera gehien, Alejandro López de
(28) lkus (25) oharra. Arcaute-ren etxaldean aurkitu ditugu. Artzaina eta mai-
(29) Pascual Madoz. •Diccionario Geográfico-Estadístico-Histórico de sua bizi ziren etxearen ondoan hain zuzen ere. Bertan,
España y sus territorios de Ultramar•, Madrid, 1847. etxe ondoan, lehenago beste zerbait zegoen eraikita. Ze-
(30) Carrera Candi. •Geografía General del País Vasco-Navarro•. rikusia ote zuen buztingintzarekin?160 JESU~ M. ARIZNABARRETA Y ENRIQUE IBABE
Osorik dauden pieza gutxi ezagutzen ditugu herri ho- bada medio gehiagoz eta zehatzago eramandako ikerketa
netan: Ponte edo bataiharria, zuriz esmaltatuta eta ertzak batek emaitza argiogoak lortuko lituzke eta apaindura
berdez apainduta (17. argazkia). Pitxertxo bat, zuriz es- urdina erabiltzen zuen beste buztindegiren bat agertuko
maltatuta eta urdinez apainduta (18. argazkia). Kikara litzateke.
bat eta kanika bat, jostailuak biak, lehena batere bainu Marañón-eko apaindura urdinak, eta Erentxun, lxona
gabe, eta esmaltatua eta berdez apindua bigarrena (19. eta Egileta-koek ez dute inolako berditasunik manten-
argazkia). tzen, orain arte ezagutzen dugunetik behintzat.
Hiru herri hauetan aztertu dugun materiale kerami- Buruondo-ko pieza, osorik dagoen pitxer ederra da, Bu-
koataz zera esan dezakegu, produkzioa oso berdintsua ruondo-ko Andra Mari-ren baselizakoa, Uzkiano-ko (Ara-
zela. la materiale dena mahairakoa da, platerak, azpilak, ba) eliza erromanikoaren sakristian ikusi ahal izan ge-
katiluak, pitxarrak, ... etab., eztainu, berun eta hareaz nuen orain dela urte batzu (20. argazkia).
egindako esmalteaz, ia guztiz iragazkaiztuak. Gehienetan Gastéiz-eko laurak, Armando Llanos, Jaime Fariña
urdina da apainduren kolorea, hala ere kastote batzu ber- eta Domingo Fz. Medrano-k 1967-1968 urteetan egin-
dez, berde eta urdinez edo berde eta marroiz apainduta dako exkabaketetan agertu ziren (31 ), XIII. eta XIV. men-
agertzen dira. dearen hasierakotzat jo ziren.
Apaindurak ere berdintsuak dira hiru tokietan. Sinple- Apaindurak, antzekotasuna kontuan harturik, zortzi
tasun eta apaltasun handikoak dira, freskura eta espon- multzotan sailkatu ditugu eta bederatzigarren multzo ba-
taneitate osoz, eta moldagaiztasun atseginez eginak. tetan sailkaezin edo argiegi ez daudenak sartu ditugu.
Naiz eta sinpletasun handikoak izan, edo, beharbada ho- (lkus 1. eta 2. taulak. lrudiek, 1. taulak finkatzen duen
rrexegatik nortasun handikoak ere badira, Muel, Teruel, ordena jarraitzen dute).
Villa Feliche, eta bestetako keramiketatik oso ezberdinak, Lehen multzoan 58 pieza sartzen ditugu. Apainketa-
hauen apaindura, konplexu, zaindu eta landuagoa bait rako asmoa elkarren gainean jarritako bi gurutzetan fin-
da. Uste dugu, hiru herri hauetako keramikakiek, edonon katzen da, besoen artean espazio bera mantentzen dela-
aurkitu be:Zain laster salatzen dutela nodik datozen. rik, eta bat edo bi pintzelada besoartean, punta inguruan.
Apaintzeko pintzela erabiltzen zen, salantzarik gabe, eta Apainketarako asmoa esan dugu, zeren praktikan, puntu
seguraski ahuntz bizarrez egina beste toki batzutako batetararte emaitza, modelotik urrundu egiten da.
eran. Pintzel hauek, tintura xurgatzeko, puntan baino Kasu batzutan zortzi radiok eta beraien arteko pintze-
atzean ile gehiago zeukaten. ladek sartzen duten apaindura, zirkulo batez inguraturik
Aztertutako keramika piezak 222 dira, eta beraien doa: IX-2, IX-3, IX-4, IX-5, IX-6, IX-7, IX-8, IX-1 O, E-2,
apainduren 223 irudi egin ditugu. lrudi bat gehiago daga, E-4, E-5, E-6, S-1, OZ-1, Edo bi zirkuloz: IX-1, IX-51, E-1.
pieza batí barru eta kanpo aldea marraztu bait dizkiogu. Argi daga kaskote batzüetan ezinezkoa dela zirkulorik
lrudi hauetatik lxona-ri (IX) 93, Egileta-ri (E) 37 eta Eren- daramaten ala ez jakitea. Pintzeladen kasuan zihur da-
tzun-i (ER) 29 dagozkio. Beraien apaindura berdintasun kigu 58 piezatatik, 50ek badaramatzatela eta beste hiruk
adierazgarriagatik beste herri batzutan aurkitutako pie- ez daramatzatela: OZ-12, OZ-32, IX-53, eta IX-52ak ere
zen irudiak ere egin ditugu: Ozeta-koak (OZ) 42, Sarria- ezetz esatera ausartuko ginateke, nahiz eta radio baten
koak (S) 6, Dima-koak (D) 1O, Murgia-koak (M) 1, Buruon- ondoan puntu bat eduki.
do-koa (8) eta Gastéiz-ekoak (G) 4. Mota honetako apaindura da ugariena buztindegi
Ozeta-ko piezak, hilerrian aurkitutakoak dira, eta gaur hauetan. lrudi batzuetan apaindurak inguramen edo kon-
egun Amurrio-n (Araba) Félix Murga-ren zuzendaritza- torno gabe ikusiko dituzue. Hori, pieza oso batetan egon
pean dagoen museo txiki baina guztiz interesgarrian dau- eta apainduran zentratu garelako edo kaskotea handia
de. Datak jartzen laguntzeko, keramika hauekin batera izan eta marraztu ez dugulako da. Kaskotea osorik ma-
ez zela beste materialik aurkitu, eta hilerrian egoteari ez rrazten dugunean, inguratzen duen lehen marraren ba-
diola explikaziorik aurkitzen esan zigun Felix-ek. rruan, alde esmaltatua geratzen da. Lehen eta bigarren
Sarria-koak, elizako altarearen atzekaldeko obra bat- marren artean alde puskatu eta esmaltatu gabea. Marra-
zu direla eta agertu ziren, eta inork ez daki zergatik zeu- tua, apaindura da, beti urdina, IX-80 izan ezik, hau berdea
den han. bait da.
Dima-koak, Azkuna baserriaren armaren ondoan, San- 11.multzoan 14 pieza daude, aurreko multzoko moduan
tiago-ka baselizaren inguruan, bertan beste mota batzu- bi gurutze daramate elkarren gainean jarririk, baina beso
tako koskoteak ere agertu ziren, esmalte zuridunak, ·es- bakoitza bi marraz egina daga, bi marra horien artean
malte bleko eta apaindura berdedunak, apaindura berde esmalte zuria ikusten delarik. Suposatzen ditugun be-
eta marroidunak, baita Muelas del Pan-etik (Zamora) da- soarteko pintzeladak balitu, IX-23-ak balioko luke adibi-
tozen kaskoteak ere. detzat. Multzo honetako 9 kaskotetan daude bat edo bi
Murgia-koa, Ricardo eta Julio Arbosa anaiek, Casa del zirkulo apaindura inguratzen: IX-24, IX-25, IX-26, E-14,
Puente izeneko beraien etxean aurkitu zuten, badirudi E-15, ER-18, ER-19, ER-20, eta D-1.
garai batetan buztindegi bat zegoela etxe honetan. Dima-ka kaskoteak (D-1 ), fa mili honetakoa delakoa-
Puntu honetan gauza bat argitu behar dugu, aipatuta- ren itxura guztia dauka, baina, 8 beso beharrean 4 dauz-
ko Araba-ka hiruretatik eta Nafarroa-ko, Marañón-eko ka, eta gainera 4 pintzelada erdigunearen ondoan, hau
buztindegietatik kanpo, Euskal Herriko beste batetan ez daukate besteek.
ere ez dugula apaindura urdindun kaskoterik aurkitu. Gastéiz-eko kaskoteak (G-1 eta G-2) (32), famili hone-
Honek ez du ez zela apaindura mota hori erabiltzen esan tan sar ditzakegula uste dugu, hala ere urrunen daude-
nahi, oraindik ez dakigula nahiko horretaz baizik. Behar- nak dira. Hemen sartzean, ez dugu Erentxun, lxona edo
Egileta-n eginak direla esan nahi, zeren Gastéiz-etik ber-
(31) Armando Llanos, Jaime Fariñas. Domingo Fr. Medran o. •Excava-
tatik edo Aragón aldeko buztindegiren batetik etor li-
ciones Arqueológicas en la ciudad de Vitoria. Campaña 1967-1 968». «In- tezke.
vestigaciones Arqueológicas en Alava, 1957-1968». Obra cultural de la Multzo honetako kaskote batzu, bi marratako besoen
Caja de Ahorros Municipal de Vitoria. ondoan, marra bakarrekoak ere badituzte, baina trebe-
(32) lkus (31) oh arra eta 26. argazkia. tasun faltaren kontua dela pentsatzen dugu eta ez as-
(33) lkus (31) oharra eta 25. argazkia. moarena.IXONA, EGILETA ETA ERENTXUN-EKO (ARABA). KERAMIKA PIEZEN APAINDURA URDINARI BURUZ 161
111. multzoa 47 piezek osatzen dute. Hauetatik 28 pie- izatea adibidetzat hartu dugun ER-21 piezaren antze-
zek, bi gurutze daramate, bata beso luzeduna, eta bestea, koak.
beso laburduna, gainean, eta denek daramate ohizko bat VI. multzoan, 8 pieza, denak pitxerrei dagozkienak.
edo bi pintzelada, beso luzeen artean, punta inguruan, Apaindura ondulatuak eta marra horizontalak darama-
ER-13 eta ER-17 salbuespénak direlarik. Apaindura in- tzate. Multzo honetakoa da osorik ezagutzen dugun lxo-
guratzen duen zirkulua, ER-8,0Z-13 eta OZ-14 piezek da- na-ko pitxer bakarra (IX-68). Beste bi (IX-66 era IX-67),
ramate eta ez bestek. Azpimultzo honetan, taulan IX-85- nahiz eta apurtuta egon aurrekoaren oso antzekoak dira.
tik D-3-ra daudenak sartzen dira, bi hauek barruan dire- VII. multzoari, 5 kaskote dagozkio, 4 lxona-koak eta 1
larik. Erentxun-ekoa. Apaindura, txipristin itxurakoa, besterik
Beste azpimultzo bat IX-28 eta D-5 tartean daudenek gabe.
osatzen dute bi hauek ere barne direlarik. Azpimultzo Honelako apaindura duten kaskote asko ikusi dugu,
honetan gurutze txikiaren ordez, 4 pintzelada agertzen baina guztiz apurtuta. Egileta-koak ere, nahiz eta aurkez-
dira erdigunearen ondoan. Zirkuluak, IX-28, E-3, S-4, S-5 ten ditugun irudien artean ez egon. la denak Pitxer zatiak.
eta OZ-29 piezak daramatzate. Familia honetatik IX-30 IX-58, IX-59 eta IX-60 pitxerrak dira, eta.
eta E-3 urruntzen dira maila beterararte. VI. multzoko IX-66, IX-67 eta IX-68ren oso antzekoak
dira. IX-58 irudia IX-59ren barru aldea da.
IX-29-tik D-6ra doazenak, biok barne direlarik, haue-
tan asmoa gurutze bakarra da, eta pintzelada edo pin- VIII. multzoan, 1O pieza sartu ditugu, horietatik 7 Oze-
ta-koak direlarik. Birak egiten dituzten abar itxurako
tzekadak besoartean, punta inguruan. Salbuespentzat
OZ-31 daukagu, honek gurutze bat darama huts hutsean apaindurak dauzkate. Aztertzen ari garen hiru herri buz-
eta besterik ez. tinlarietatik, ez dugu batetan baino era honetako apain-
IV. multzoan 26 kaskote dauzkagu, apaintzerakoan, dura duen pieza aurkitu (IX-80), baina aurrerago aipatu
asmoa lislore bat delarik, horrela deitzen dute Armando dugun bezala, berdez apaindua eta ez urdinez. Uste dugu,
Llanos, Jaime Fariña eta Domingo Fz. Medrano-k ere. berdin egin ahal zutela urdinez ere, eta sartu dugu.
Gastéiz-eko G-4 kaskoteataz hitzegitean aipatutako Azkenik IX. multzoa, 39 piezatakoa. Apainduren antze-
oharpen bera egiten dugu. kotasuna hartuz oso sailkagaitzak. IX-77, IX-78, IX-91,
Multzo honetako 9 piezatan ikuz daiteke lislorea ingu- IX-92, IX-94, E-34, E-35 eta E-36 plater ertzetakoak dira.
ratzen duen zirkulua. Asko ikusi ditugu, eta gehiengoaren apaindura oso sin-
ple edo apala dela esan dezakegu (IX-78, IX-91, IX-92,
V. multzoan, 15 pieza, hauen apaindura honelakoa da, E-34 eta E-35).
erdian bi marratxo eta pintzelada luzeagoak inguruan. 8-1, esanda dagoen moduan, Buruondo-ko Andra Mari
ER-21 pieza har dezakegu adibidetzat. Kasu batzutan, ez baselizakoa da. Pitxerraren goialdeari dagokio, lxona-ko
dira erdiko marratxoak baino ikusten (IX-46, IX-48, IX-76 kaskotearen oso antzekoa delako jarri dugu hemen.
IX-50). edo inguruan daudenen oso gutxi (IX-47), ER-22). IX-78 eta IX- 79 bi tapatxo dira, eta E-30, ezagutzen du-
Posible da inguruko marra horiek ez edukitzea edo ez gun Egileta-kc:i Pitxer oso bakarraren apaindura.
A - SORIA IZENEKO ITURRIA
B - ERREKATXOA
e eta D - ETXEAK
E - SORIA ETXEA ZEGOEN SORDA
1. lrudia
X- KERAMIKA MATERIALEAK AURKITUTAKO
ERREKATXOAREN ORMA
E
ERENTXUN - - - -
8
A162 JESUS M. ARIZNABARRETA Y ENRIQUE IBABE
1. TAULA
1 1 1 11 111 111 IV IV VI VIII IX
MULTZOA MULTZOA MULTZOA MULTZOA MULTZOA MULTZOA MULTZOA MULTZOA MULTZOA MULTZOA MULTZOA
IX-1 IX-51 ER-7 IX-26 S-3 E-13 IX-36 OZ-42 IX-67 OZ-39 IX-91
IX-2 IX-52 S-1 IX-27 OZ-13 ER-14 IX-37 V IX-68
MULTZOA D-8 IX-92
IX-3 IX-53 S-2 E-14 OZ-14 S-4 IX-38 IX-46 E-27 IX IX-93
MULTZOA
IX-4 IX-54 OZ-1 E-15 OZ-15 S-5 IX-39 IX-47 E-28 IX-61 IX-94
IX-5 IX-81 OZ-2 ER-18 OZ-16 OZ-28 IX-40 IX-48 D-9 IX-62 E-29
IX-6 IX-82 OZ-3 ER-19 OZ-17 OZ-29 IX-41 IX-49 VII IX-63
MULTZOA E-30
IX-7 IX-83 OZ-4 ER-20 OZ-18 D-4 IX-42 IX-50 IX-56 IX-55 E-31
IX-8 IX-84 OZ-5 G-3 OZ-19 D-5 IX-43 IX-86 IX-57 IX-69 E-32
IX-9 E-1 OZ-6 G-4 OZ-20 IX-29 IX-44 E-16 IX-58 IX-70 E-33
IX-10 E-2 OZ-7 D-1 OZ-21 IX-31 IX-45 E-17 IX-59 IX-71 E-34
IX-11 E-4 OZ-8 111 OZ-22 E-11 E-20 E-18 IX-60 IX-73 E-35
MULTZOA
IX-12 E-5 OZ-9 IX-85 OZ-23 ER-12 E-21 E-19 ER-28 IX-74 E-36
IX-13 E-6 OZ-10 E-9 OZ-24 ER-16 E-22 ER-21 VIII IX-75 E-37
MULTZOA
IX-14 E-7 OZ-11 E-10 OZ-25 OZ-30 E-23 ER-22 IX-80 IX-76 Er-23
IX-15 E-8 OZ-12 E-12 OZ-26 OZ-31 E-24 M-1 S-6 IX-77 Er-26
IX-16 ER-1 OZ-32 ER-8 OZ-27 D-6 E-25 D-7 OZ-33 IX-78 ER-27
11 ER-9 D-2 IV E-26 OZ-41 OZ-34 IX-79 ER-29
IX-17 ER-2 MULTZOA MULTZOA
ER-11 D-3 IX-32 ER-24 VI OZ-35 IX-87 ER-30
IX-18 ER-3 IX-22 MULTZOA
IX-19 ER-4 IX-23 ER-13 IX-28 · IX-33 ER-25 IX-64 OZ-36 IX-88 D-10
IX-20 ER-5 IX-24 ER-15 IX-30 IX-34 G-1 IX-65 OZ-37 IX-89 OZ-40
IX-21 ER-6 IX-25 ER-17 E-3 IX-35 G-2 IX-66 OZ-38 IX-90 B-1
2. TAULA
1 11 111 IV V VI VII VIII IX GUZTIRA
MULTZOA MULTZOA MULTZOA MULTZOA MULTZOA MULTZOA MULTZOA MULTZOA MULTZOA
IX 29 6 5 14 6 5 5 1 22 93
E 7 2 6 7 4 2 9 37
ER 7 3 9 2 2 1 5 29
oz 13 19 1 1 7 1 42
s 2 3 1 6
D 1 5 1 1 1 1 10
M 1 1
B 1 1
G 2 2 4
GUZTIRA ........... 223163
\
1. argazkia.- Ullibarri de los Olleros-eko oliontzia..1 4. argazkia.- Egileta-ko Teilaetxea. 5. argazkia.- Egiletako kikarak. Ezkerraldeko lehenaren euskarriak botoi itxurakoak dira. 6. argazkia.- Egileta-ko kikarak. Erdikoak, botoi itxurako euskarriak dauzka. Bere apaindura E-32 irudikoa da.
165
7. argazkia.-.Melquiades Zuazo lbañez de Aizpurua-ren soroa, bere etxea urrunean ikusten delarik. Argazki honetan tu-
boak dauden tokia da, kaskote eta trebera edo hiruzangoen dentsitate har:idiena duena.
9. argazkia.- Egileta-ko pitxerra. Ahoaren zabalera, ezpainaren
8. argazkia.- Egileta-ko Errota hidraulikoa. Baliteke garai batetan erara 9,5 zm., beste erara 8 zm.,10. argazkia.- Soria izeneko lturria, Erentxunen. 11. argazkia.- Kaskoteak eta treberak aurkitutako errekatxoa,
belar luzeak dauden tokitik doa.
12. argazkia.- X letra jarri dugun tokian, Soria etxea egon zen gutxi gora b_ehera. Errekatxoa Y letraz seinalatu dugu. Ezkerraldeko kami-
noa Dulantzi-ra doa, eta ezkuinaldekoa, Erentxuneko hirigunean sartzen da.13. argazkia.- Erentxun-eko kikarak. Erdikoak botoi itxurako euskarria dauka, 14. argazkia.- Erentxun-eko kikarak. Hirurak dauzkate botoi itxurako euskarriak. 15. argazkia.- Erentxun-eko kikarak. Ezkerraldeko lehenaren barrualdeko apalndura, ER-6 irudia da.
168 JESUS M. ARIZNABARREíA Y ENRIQUE.IBABE 16. argazkia.- .Teilentzako labearen orma. lxonan. 17. argazkia.- lxona-ko Bataiharria. Ertzetan apaindura berdea. 18. argazkia.- lxona-ko pitxertxoak. Osorik dagoenaren neurriak: r/J ahoa 7,8 zm., r/J tripa 8 zm., r/J. basea 5,5 zm., altuera 13 zm.
IXONA, EGILETA ETA ERENTXUN-EKO (ARABA), KERAMIKA PIEZEN APAINDURA URDINARI BURUZ 169
19. argazkia.- lxona-ko jolas-tresnak. Kanika eta kikaratxoa. Honen neurriak: altuera 3 zm .. r/> basea 1,6 zm .. r/> ahoa 2,5 zm.
t1 .,..
f.
'
\
1
i
20. argazkia.- Buruondo-ko Andra Mari ba-
selizako pitxerra. Lepoko apainduraren iru-
dia, IX. multzoko B-1 da.170 JESUS M. ARIZNABARRETA Y ENRIQUE IBABE
l. MULTZOAIXONA, EGILETA ETA ERENTXUN-EKO (ARABA), KERAMIKA PIEZEN APAINDURA URDINARI BURUZ 171
172 JESUS M. ARIZNABARRETA Y ENRIQUE IBABE
IXONA, EGILETA ETA ERENTXUN-EKO (ARABA), KERAMIKA PIEZEN APAINDURA URDINARI BURUZ 173
11. MULTZOA
G-3
/
j174 JESUS M. ARIZNABARRETA Y ENRIQUE IBABE
111. MULTZOAIXONA, EGILETA ETA ERENTXUN-EKO (ARABA), KERAMIKA PIEZEN APAINDURA URDINARI BURUZ 175
176 JESUS M. ARIZNABARRETA Y ENRIQUE IBABE
IXONA, EGILETA.ETA ERENTXUN-EKO (ARABA), KERAMIKA PIEZEN APAINDURA URDINARI BURUZ 177
IV. MULTZOA
- - - ._ ____,,- /X-3Z178 JESUS M. ARIZNABARRETA Y ENRIQUE IBABE
IXONA, EGILETA ETA ERENTXUN-EKO (ARABA), KERAMIKA PIEZEN APAINDURA URDINARI BURUZ 179
V. MULTZOA
/X-Í¡j180 JESUS M. ARIZNABARRETA Y ENRIQUE IBABE
VI. MULTZOA
------¡J(-bbIXONA, EGILETA ETA ERENTXUN-EKO (ARABA), KERAMIKA PIEZEN APAINDÜRA URDINARI BURUZ 181
VII. MULTZOA
(~
!.)(_ bQ'
182 JESUS M. ARIZNABARRETA Y ENRIQUE IBABE
VIII. MULTZOAIXONA, EGILETA ETA ERENTXUN-EKO (ARABA), KERAMIKA PIEZEN APAINDURA URDINARI BURUZ 183
IX. MULTZOA184 JESUS M. ARIZNABARRETA Y ENRIQUE IBABE
IXONA, EGILETA ETA ERENTXUN-EKO (ARABA), KERAMIKA PIEZEN APAINDURA URDINARI BURUZ 185
También puede leer
